De spanning tussen religie en wetenschap in de laatste Achter de dijken

In het slot van Achter de dijken onderzoekt Leo Blokhuis de verspreiding van de ideeën van Luther, die op een slimme manier gebruikmaakte van de uitvinding van de boekdrukkunst. Verder verdiept Leo zich in de wetenschappelijke revolutie en de Verlichting.

Vijfhonderd jaar na de Reformatie onderzocht domineeszoon Leo Blokhuis in de achtdelige KRO-NCRV-serie Achter de dijken de invloed van het calvinisme op onze Nederlandse identiteit; op onze economie, de politiek, het gezin, de kunst, het koningshuis en het Nederlandse landschap. Op vrijdag 27 oktober is het slot te zien. In de NCRV-gids blikt Leo Blokhuis nog één keer vooruit op de komende aflevering.

De revolutie verspreidt zich

Wie: Leo praat onder anderen met hoogleraren Eric Jorink en Robbert Dijkgraaf over de spanning tussen religie en wetenschap. Reclamebureau Superheroes vertaalt de strategie van Luther naar onze tijd.

Wat: 500 jaar geleden maakt Luther slim gebruik van de net uitgevonden boekdrukkunst. Hij schrijft in de volkstaal, wat totaal nieuw was. Met zijn vlijmscherpe pen en grove spotprenten brengt hij zijn nieuwe religie aan de man in Europa. In Nederland slaat de leer van Calvijn aan, waardoor de macht van de Katholieke Kerk afneemt en de weg wordt gebaand voor een wetenschappelijke revolutie.

Waar: Haarlem, het Teylers museum, waar Robbert Dijkgraaf vertelt over de invloed van het calvinisme op de vroege ontwikkeling van de natuur­wetenschappen. l Leiden, waar de oudste universiteit van ons land werd opgericht in 1575. l Wageningen University & Research, waar Leo ziet hoe DNA wordt geknipt.

Leo Blokhuis:

“Voor mij was het een eye-opener om te ontdekken hoe slim Luther en Calvijn gebruikmaakten van de net uitgevonden boekdrukkunst. Ze daalden neer uit het wetenschappelijke bastion en spraken mensen voor het eerst rechtstreeks aan in begrijpelijke taal. De grote groep ongeletterden bereikten ze met – overigens zeer grove – spotprenten over de paus en de Katholieke Kerk.

Wat ik ook heel interessant vind is hoe de Bijbelvertalingen in de Lage Landen nieuwe wetenschappelijke ontwikkelingen in gang hebben gezet. Volgens de Bijbel is het Godsbestaan zichtbaar in de natuur. Die natuur moest dus nader bestudeerd worden teneinde hard wetenschappelijk bewijs te vinden voor het bestaan van God. Dus werden natuurwetenschap­pelijke faculteiten opgericht ter ondersteuning van de theologische faculteit.

Uiteindelijk is de natuurkunde eerder een ondermijning dan een bevestiging van de theo­logie gebleken. Want de wetenschappelijke onderbouwing van het scheppingsverhaal ging niet lukken en met de maten van de ark van Noach was er ook een probleempje. Maar die vroege dagen van de natuurwetenschappen hebben wel heel fundamentele inzichten opgeleverd die ons brachten waar we nu zijn. We eindigen de aflevering bij Wageningen University & Research waar wetenschappers DNA aan het knippen zijn.”

Dit artikel komt uit de NCRV-gids van week 42. Bent u geen abonnee maar wilt u niets meer uit de gids missen? U kunt hier abonnee worden.

De laatste aflevering van Achter de dijken is op vrijdag 27 oktober om 21.05 uur te zien op NPO 2.

Tekst: Bea Kastrop