Ariane Schluter: 'De zaak intrigeerde me vanaf het begin'

Toen enkele terminale bejaarden en een doodzieke baby overleden in haar bijzijn, oordeelden de ziekenhuisdirectie, justitie en media dat Lucia de Berk daaraan schuldig moest zijn. Ariane Schluter (49) speelt de titelrol in het waargebeurde verhaal van de verpleegkundige die zes jaar onterecht vastzat: ‘Haar veerkracht raakte mij.’

14 april 2010. Actrice Ariane Schluter herinnert zich de dag waarop Lucia de Berk werd vrijgesproken nog haarscherp. ‘De zaak intrigeerde me vanaf het begin. Daarom heb ik een sms’je gestuurd naar een bevriend regisseur met de vraag: kunnen we hierover een film maken?’ Schluter kende toen Paula van der Oest nog niet, de regisseur die haar twee jaar later uitnodigde om auditie te doen voor de rol van Lucia de B. in de gelijknamige film.

Daarop heeft ze zich gedegen voorbereid. ‘Na de vrijspraak is Lucia bij Pauw & Witteman en Radio West geweest. Die interviews heb ik bestudeerd om de klank van haar stem te pakken te krijgen, haar accent en manier van bewegen. Om te voldoen aan het beeld dat we van haar kenden, had ik mijn haar sluik langs mijn gezicht gekamd. Als je iemand speelt die daadwerkelijk leeft, wil je die zo veel mogelijk benaderen.’ Behalve de kam hoefde Schluter daarvoor weinig uit de kast te halen: foto’s die genomen zijn bij de bioscooppremière vorig jaar bewijzen dat zij en Lucia de Berk wonderlijk veel van elkaar weg hebben.

Maar uiterlijkheden waren voor Schluter slechts bijzaak: ze wilde juist Lucia’s binnenkant treffen. ‘Het moest ónze Lucia worden. Daarom probeerde ik net zo te werken als bij andere rollen. Ik leefde me in en stelde me voor hoe het voelt als je in zo’n extreme situatie terechtkomt. Wat doet dat met je veerkracht? Hoe speel je het klaar om na elke nederlaag weer op te staan, zoals Lucia dat presteerde? Dat raakte mij.’

Kaarsrechte rug

Schluter heeft Lucia twee keer ontmoet. ‘Ze heeft me een aantal dingen verteld die me hielpen bij de voorbereiding op mijn rol. Zo hield ze als ze door de gevangenisgangen liep altijd haar rug kaarsrecht. Ze wilde niet dat iemand zou zien dat ze vanbinnen kapotging. Die ontoegankelijke houding werkte vervolgens sterk in haar nadeel. “Als je de schijn tegen hebt,” vertelde ze me, “leg je het altijd af. Als je te stil bent, denken ze dat er iets aan de hand is en word je in de isoleercel gegooid. Als je te druk bent, heb je gesnoven.”

Kortom: Lucia had altijd wel een reden om op haar hoede te zijn.’ Schluter geeft deze houding kernachtig weer in een scène waarin parketsecretaris Judith Jansen Lucia’s cel binnengaat om haar te melden dat haar grootvader is overleden. De officier van justitie gaat mee om Lucia’s reactie te registreren. Deze kijkt de parketsecretaris onbewogen aan, terwijl ze haar broek afstroopt en een plas in de wc laat klateren. ‘Geen gevoelsleven, ijskoud’, concluderen de dames van het Openbaar Ministerie op de gang vervolgens eensgezind, terwijl Lucia breekt in de eenzaamheid van haar cel.

Justitiële dwaling

De parketsecretaris, een rol van Sallie Harmsen, is een gefingeerd personage dat de klokkenluiders moet verbeelden. Wetenschapsfilosoof Ton Derksen en zijn zus Metta de Noo-Derksen hebben vanaf het moment dat Lucia de Berk haar straf ging uitzitten, betoogd dat er sprake was van een justitiële dwaling. Omdat elk concreet bewijs ontbrak, hebben zij in een nieuw justitieel onderzoek uiteindelijk vrijspraak weten te bedingen. In de film worden hun enorme verdiensten toegeschreven aan iemand binnen justitie.

Schluter benadrukt dat de film een gefictionaliseerd verhaal is. ‘In het personage van de parketsecretaris is alles samengebald wat Metta de Noo en Ton Derksen voor Lucia hebben gedaan. Hun inspanningen zijn zó complex geweest, dat ze een op zichzelf staande film zouden rechtvaardigen. De parketsecretaris vertegenwoordigt iedereen die aanvankelijk geloofde dat Lucia doodzieke patiënten had vergiftigd, maar vervolgens overtuigd raakte van haar onschuld.’

Grove fouten

Ton Derksen was volgens Schluter allesbehalve teleurgesteld over zijn aandeel in de film. ‘Hij verwoordde het mooi’, herinnert zij zich. ‘De film bracht het gevoel dat de zaak bij hem had teweeggebracht en het ontstaan van de tunnelvisie goed over. We moeten uitkijken het Openbaar Ministerie en het ziekenhuismanagement als slecht te bestempelen en onszelf als goed. Daardoor ontstaan juist de tunnelvisies die hij bestrijdt.’ Als je midden in een complexe situatie zit, is je perspectief altijd beperkt, vervolgt ze. ‘Je kunt niet anders dan kijken vanuit jezelf. Of je nu rechter, slachtoffer of dader bent. Vanzelfsprekend moet de rechterlijke macht zo onpartijdig mogelijk oordelen. Maar we moeten allemaal waakzaam zijn op tunnelvisies.’

Nederlanders hebben een basaal vertrouwen in ons rechtssysteem. Daarin zijn grove fouten gemaakt, onderstreept ze. ‘Een film kan ons daarvan bewust maken, juist door dat fictieve karakter. Lucia de B. is op de longlist voor de Oscars beland. Mensen in de VS hebben Lucia nooit gezien. Of ik wel of niet op haar lijk is daar onbelangrijk, net als de vorm waarin de klokkenluiders worden opgevoerd. Het draait om het verhaal dat je vertelt, hoe je je als mens overeind kunt houden als je slachtoffer bent van gerechtelijke dwalingen. Die zijn in de VS nóg ingrijpender dan in Nederland. Zeker in staten waar de doodstraf nog wordt voltrokken.’

Bekijk hier de trailer: