Als de volle maan tijdens de laatste maand van de hindoekalender ondergaat, en de grijze wintertinten voorzichtig plaatsmaken voor voorjaarskleuren, knoppen en ontluikende bloemen, is het tijd voor het Holifeest. Miljoenen hindoes overal ter wereld zingen en dansen op deze dag, die meestal begin maart valt. Ze raken ondergedompeld in een wolk van kleurig water en uitgestrooid poeder, dat als lentebloesem naar beneden dwarrelt totdat iedereen bedolven is onder bonte vlekken en alle rangen en standen zijn vervaagd.
Rituelen
Het uitbundige Holifeest, ofwel Holi-Phagwa, oogt ongecompliceerd, maar heeft diepe, symbolische betekenis. Het is de slotdag van een maand vol religieuze rituelen. Deze begint als hindoegemeenschappen een stek planten van de ricinusplant: het symbool van het goede. In de daaropvolgende weken verrijst bij het kwetsbare plantje een grote, het kwaad verbeeldende brandstapel. Op de avond voor Holi gaat die in vlammen op, maar niet voordat het plantje is gered.
Starend in het vuur herdenken de gelovigen de legende van de mythologische prins Prahalad, die weigerde zijn vader als godheid te aanbidden. De prins koos voor Vishnu, de beschermgod van het heelal. Daarop wilde de koning zijn zoon doden, maar dankzij Vishnu’s bescherming bleef Prahalad ongedeerd, zelfs toen hij op de brandstapel stond. Niet hij maar zijn boosaardige tante Holika stierf in de vlammen. Gelovigen herdenken niet alleen deze overwinning van goed op kwaad, maar laten ook zelf negatieve gebeurtenissen uit het voorbije jaar achter zich. Zo zijn ze klaar voor een nieuw begin. En bij het ochtendgloren mag dan eindelijk het Holifeest losbarsten.
Uitbundig feest
In Suriname is Holi een nationale feestdag, en ook de grote groep in Den Haag wonende hindoestanen viert het uitbundig. “Het is niet alleen geworteld in onze religie, maar ook ingebed in onze cultuur”, zegt de 56-jarige Amar Soekhlal. Hij is voorzitter van de Stichting Holi Samen, die de viering midden in de multiculturele Transvaalbuurt organiseert.
Na een bonte optocht door de omringende Schilderswijk verandert het centrale Wijkpark Transvaal een dag lang in een feestterrein, waar duizenden hindoestanen tussen kraampjes en muziekpodia dansen en zingen en elkaar overgooien met poeder. “In onze beleving symboliseren al die kleuren niet alleen de pracht en praal van de lente, maar ook de uiteenlopende Haagse bevolkingsgroepen met wie wij dit feest willen vieren”, benadrukt Soekhlal: “Holi is een feest van saamhorigheid en maakt geen onderscheid: iedereen kleurt mee.”
Holipoeder
De egaliserende, drempelverlagende en betoverende werking van het holipoeder is de afgelopen jaren ontdekt en geadopteerd door westerse evenementenbureaus. Ze zetten het in bij festiviteiten als hardloopwedstrijden en muziekfestivals. “We nemen daar niet echt aanstoot aan, maar zijn er zeker ook geen voorstander van”, zegt Soekhlal. “Ze halen het ritueel uit de context. In mijn ogen kun je Holi niet vieren zonder daarbij de filosofische en religieuze betekenis te begrijpen en beleven.”
Alessandro Arione, medeoprichter van het Holi Fusion Festival, voelt zich nauwelijks aangesproken. “Net als bij het Holifeest laten we uiteenlopende mensen samen feestvieren. Bovendien steunen we met de opbrengst een goed doel in India.” Het festival, met vooral elektronische dancemuziek, trok vorig jaar in diverse Europese steden duizenden enthousiaste, holipoedergooiende bezoekers. “Het is aantrekkelijk, speels en geeft een extra mogelijkheid tot interactie”, zegt Arione. “Dankzij het poeder maak je gelijk contact met anderen.”
Belevenis
De combinatie van het Holigebruik met een festiviteit past in deze tijdgeest, zegt conceptmanager Marleen de Haan van het Amsterdamse evenementenbureau Fjuze. “We willen niet zomaar een evenement, het moet een belevenis zijn.” Fjuze organiseert The Color Run: een hardloopevenement waarbij deelnemers om de kilometer overladen worden met kleurpoeder. “Na vijf kilometer krijgt iedereen bij de finish een laatste poederzakje, dat ze allemaal tegelijkertijd in de lucht gooien. Hierdoor raken ze gehuld in een spectaculaire wolk van kleur.”
Kritiek heeft de Haan niet eerder gehoord. “We gebruiken slechts één element uit het Holifeest; dat lijkt me nou niet echt misbruik.” Inmiddels wordt The Color Run in 45 landen gelopen. Het evenement is vooral populair onder jonge vrouwen. Voor antropoloog Erik de Maaker, die hedendaagse vormen van religie bestudeert aan de Universiteit Leiden, is de groeiende populariteit van holipoeder geen verrassing: “Oosterse religieuze gebruiken en voorwerpen, zoals vliegende lantaarns en boeddhabeeldjes, hebben voor veel mensen in het Westen een vredige, geweldloze connotatie en een vriendelijke aantrekkelijkheid.
Het holipoeder heeft bovendien een sociale, grensoverschrijdende kwaliteit. In India overstijgt het ritueel zelfs het kastenstelsel en maken de vrij extreme groepsverschillen even plaats voor collectiviteit en gelijkheid.” En dat vervult, volgens de antropoloog, diepe menselijke behoeften. Een mogelijk bezwaar tegen commercialisering van het holigebruik ziet De Maaker dan ook vooral in de selecte deelname: “Als je een ticket moet kopen, sluit je mensen uit. En dat druist precies in tegen de geest van Holi.”
