Lees hier de meningen van verschillende mensen over het boek Terug naar Berlijn van Verna B. Carleton. Lijkt het u leuk om zelf ook een recensie te schrijven? U kunt u opgeven via Miekes Leesclub.
V. B. M. van Aken
De hoofdpersoon van het boek is een Duitse man die als jongeman tijdens de tweede wereldoorlog van Berlijn naar Engeland is gevlucht. Na de oorlog heeft hij zijn naam laten veranderen en zich laten naturaliseren tot Brits staatsburger. Alleen zijn echtgenote is op de hoogte van zijn oorspronkelijke afkomst en zijn schaamte daarover.
De verteller van het verhaal is een Amerikaanse journaliste die het echtpaar ontmoet op een bootreis van Amerika naar Europa. De drie raken bevriend. Tijdens de reis stapt er een Duitse zakenman aan boord. Eric/Erich ervaart het gedrag van deze Duitser als schaamteloos opportunistisch. Hij raakt daardoor nog verder in een persoonlijke crisis. Eenmaal thuis in Engeland ontstaat het plan om terug te gaan naar Berlijn en hopelijk verlost te raken van alle demonen die hem kwellen.
De journaliste vergezelt het echtpaar. In Berlijn zijn ze getuige van de wederopbouw. Ze ontmoeten familieleden van Erich met wie hij nooit meer contact heeft willen opnemen en ook een goede vriend. Ieder heeft zo zijn/haar eigen geschiedenis. Erich is scherp in zijn oordeel, hij veroordeelt het gedrag van Duitsers. Uiteraard tijdens de oorlog, maar ook daarna.
Andersom beschouwen degenen die achter gebleven zijn Erich’s vlucht als gemakzuchtig en verwijten ze hem ook van alles. Langzaam maar zeker ontdekt Erich dat ook de achtergebleven Duitsers zwaar geleden hebben en wordt hij milder. Al duurt het nog wel een tijdje voordat hij kan zien dat “goed niet per se goed is” en “fout, niet per se fout” Als hij weer helemaal in balans is, alles in perspectief kan zien, neemt hij een belangrijke beslissing voor de toekomst.
Tot zover globaal de inhoud. Maar wat vind ik nu van het boek?
Ik vind de schrijfstijl erg vormelijk. Ik weet dat het boek geschreven is in 1959, maar de vertaling had van mij wel iets minder stijfjes gemogen. De schrijfster heeft allerlei op zichzelf staande gebeurtenissen gedurende de wederopbouw aan elkaar geregen. Ik vind dat een beetje gekunsteld en daardoor raakt het boek me pas op het eind als tante Rosie overleden is en het besef doordringt dat vrouwen als zij van levensbelang waren en zijn.
Ook vind ik het een beetje ongeloofwaardig hoe de verteller, de Amerikaanse journaliste, vertrouwd wordt met het echtpaar en deelgenoot wordt van deze emotionele reis. En verder vind ik het storend dat het boek bijna alleen maar gaat over de gegoede burgerij. Ik mis het lijden van de “gewone” mensen.
Het boek heeft mij ook wel wat nieuwe kennis over de oorlog gebracht. Zoals dat na de oorlog voor de wederopbouw volop gebruik gemaakt is van de kennis en kunde van vurige nazi aanhangers. Ik begrijp dat Duitsland dat nodig had, maar vind het ook stuitend. Van een betrekkelijke vrijheid rond het IJzeren Gordijn was me ook niets bekend.
Mijn oordeel: Het boek stelt teleur als je een mooie, literaire roman verwacht. Als je een inkijkje wilt in de jaren na de Tweede Wereldoorlog dan geeft dit boek daar een aardig verslag van.
P. S. A. Raaijmakers
In het kort komt het boek neer op het verhaal van een half-Joodse man die voor de nazi’s vlucht naar Engeland en na de oorlog weer terugkeert naar Berlijn waar hij is opgegroeid. De Amerikaanse schrijfster zegt in haar Nawoord, dat dit verhaal berust op ware gebeurtenissen maar zonder de identiteit van de hoofdpersoon en zijn familie te onthullen. Het verhaal is daardoor geen biografie, maar wel een indringende roman over gewetensbezwaren en diepgaande keuzes die gemaakt moeten worden in oorlogstijd. Het is niet voor niets dat dit boek in 2016 is vertaald in het Duits en nu ook het Nederlands. Europa wordt immers overspoeld door vluchtelingen, die ook hun moeilijke afwegingen hebben moeten maken.
Oorlogsproblematiek is – helaas! – van alle tijden. Het is goed om daar weer eens bij stil te staan. Door de persoonlijke lotgevallen van de hoofdpersoon komt het heel dichtbij en wordt wer heel actueel..
De schrijfster/journaliste is de ik-persoon in het boek. In 1956 besluit ze om naar Europa te gaan, eerst naar het Berlijn. Onderweg maakt ze kennis met een Brits echtpaar, Eric en Nora. Ze raken bevriend en gaan tenslotte met z’n drieën naar Berlijn. Daar is de Wederopbouw in volle gang en de Geallieerden zijn aanwezig in het nog verdeelde Berlijn. Het is voor alle drie een enorme confrontatie, die van alles losmaakt en diverse dramatische gebeurtenissen in gang zet.
Het persoonlijke verhaal van Eric geldt eigenlijk óók voor het hele Duitse volk, al is niet elke Duitser zich daar van bewust. Alle thema’s die een rol hebben gespeeld – voor, in en na de oorlog – komen aan bod. Als journaliste slaagt de schrijfster er in om zo onpartijdig mogelijk verslag te doen. Daarom is dit boek nu nog steeds actueel.
Mijn enige opmerking is dat de wijdlopige en “”schilderende”” schrijfstijl van jaren ’50 nog wel eens kan irriteren, gewend als wij zijn aan ‘vlotte’ en ‘snelle’ verhalen. Maar voor wie het er voor over heeft, is dit boek absoluut de moeite waard.
T. Wiersma
Terug naar Berlijn, een boek om niet te vergeten en in een keer uit te lezen. Een man die uiteindelijk door zijn verleden niet te ontkennen verandert van een volgzame man naar een man die weet waar hij voor staat. Het was voor mij bijna een wedergeboorte. Ook de situatie van het Berlijn in de vijftiger jaren komt door dit boek tot leven. Wat mij heel erg trof was hoe de generatie die de oorlog meemaakte, hier niet mee kon leven maar de hoop vestigde op de nieuwe generatie. En hoe voormalige nazi’s geen schuld bekennen maar hun stempel op de maatschappij blijven drukken. Door terug te durven keren naar zijn geboortegrond, ondanks schuldgevoelens dat hij gered is en niet andere familieleden en vrienden wordt hij pas de man die hij is. Een prachtig boek.
Miekes recensie
Ook Mieke van der Weij heeft voor de NCRV-gids het boek Terug naar Berlijn van Verna B. Carleton gerecenseerd. Lees hier of haar mening overeenkomt met de meningen van bovenstaande lezers.
