Lees hier de meningen van verschillende mensen over het boek Wormen en engelen van Maarten van der Graaff. Lijkt het u leuk om zelf ook een recensie te schrijven? U kunt u opgeven via Miekes Leesclub.
M. Noordegraaf-de Lange
Bram is de hoofdpersoon in dit boek. Hij is opgegroeid in Goeree-Overflakkee en religieus opgevoed. Zijn ouders zijn gescheiden. In zijn studententijd laat hij het geloof achter zich en maakt hij kennis met een heel andere wereld van feesten, drank en drugs. Bram is een gevoelige jongen en mist toch iets in dat studentenleven. Hij denkt terug aan zijn jeugd toen hij heel graag in de kerk kwam en daar genoot van het samen zingen en bidden.
Brams vader heeft niet zo veel met het geloof, maar het is opmerkelijk dat hij zich op latere leeftijd laat dopen en voor Bram is het een grote vraag waarom zijn vader dit deed. Zijn vader is gered van een bijna auto-ongeluk en hij zegt tegen Bram: “Elke dag vechten engelen en demonen boven je hoofd een strijd uit“.
In zijn studententijd leert Bram nieuwe mensen kennen. Hij sluit zich aan bij Uterque, een theologisch werkgezelschap. Uterque, bestaat voornamelijk uit jonge mensen, behalve Wilfried, een zestiger, die “vader” van Bram wordt. Paul, ook lid van Uterque, wordt dominee en hij doet zijn intrede op Goeree-Overflakkee.
Bram en Lea krijgen een relatie en gaan een poosje samenwonen. Lea en ook medestudenten stellen aan Bram veel vragen over het geloof en zijn vroegere kerkgang. Bram besluit Paul in de pastorie op Goeree-Overflakkee op te zoeken omdat hij zich afvraagt waarom en hoe Paul gelooft. Wilfried vertelt aan Paul dat hij op een seminarie heeft gezeten, maar dat hij geen priester wilde worden. Hij is theologie gaan studeren en is een volgeling van Franciscus.
Lena vindt Bram stil en zij heeft gelezen dat mensen die vroeger geloofden nu twijfelen en in een crisis belanden. Zij wil het samenwonen met Bram stoppen. Wilfried mijmert over zijn leven. Hij had graag een kind gehad, maar hij is homo. Tijdens een vakantie overlijdt Wilfried. Dit onverwachte overlijden is een grote schok. Bij de afscheidsdienst en de begrafenis wordt het lied: “Ontsteek in onze duisternis een vuur dat nooit meer dooft” gezongen. Er volgt een tijd van rouw, waarin Bram veel terugdenkt aan de gesprekken die hij met Wilfried heeft gehad en het gemis is groot.
De rode draad van dit boek is een onzekere en zoekende Bram die vol vragen zit over het hoe en het waarom van het geloof. Ik vind het boek moeilijk om te lezen omdat het verhaal niet chronologisch is opgebouwd en het van de hak op de tak springt. Er zijn verhalen, e-mails, interviews, terugblikken : alles loopt door elkaar. Misschien dat de willekeurige volgorde in het boek het zoeken van Bram aangeeft.
De taal in dit boek vind ik mooi. Het bijzondere van dit boek is dat Bram zich niet afkeert van het geloof, maar toch blijft hunkeren naar het samen zingen en bidden zoals in zijn jeugd. In tegenstelling tot andere schrijvers die definitief afscheid nemen van het geloof uit hun jeugd.
M. Soetens
Maarten van der Graaff heeft met Wormen en engelen een roman geschreven die door zijn vele gedachtensprongen uitnodigt om nog een keer te lezen. Bij eerste lezing had ik herkenning van het milieu op de Zuidhollandse en Zeeuwse eilanden omdat ik er ook geboren ben. Er wordt veel filosofisch gedachte goed aangehaald waar ik niet vertrouwd mee bent.
Bij een 2e lezing ga ik me hierin zeker verdiepen om de reikwijdte van de citaten beter te kunnen interpreteren. Doordat ik niet alles gelijk begrijpt is het boek soms fragmentarisch. Ik ben blij dat ik het gelezen heb en dit boek nodigt uit tot verdere verdieping.
L. Benschop
Bram Korteweg, de hoofdpersoon in dit boek, wordt geboren op Goeree-Overflakkee, het Zuidhollandse eiland. Hij krijgt een streng gereformeerde opvoeding. Als hij kunstgeschiedenis gaat studeren in Utrecht besluit hij kerk en geloof achter zich te laten en verklaart hij zichzelf heiden. Dat dit nog niet zo eenvoudig voor hem is blijkt wel uit het feit dat hij zich al snel aansluit bij het theologische werkgezelschap Uterque.
Bij dit gezelschap zijn voornamelijk theologische studenten aangesloten van verschillende stromingen. Hij krijgt een bijzondere relatie met Wilfried, een franciscaan. Ook sluit hij vriendschap met Paul die dominee wordt. Als Paul dominee wordt op zijn Goeree-Overflakkee en zijn vader toetreedt tot een sekte en zich laat dopen in het Haringvliet besluit hij te proberen te achterhalen wat zij vinden in het geloof. En wat betekent het geloof nog voor hem ? Zelf bewaart hij goede herinneringen aan het geloof van zijn jeugd al vindt hij dat het nu niet meer bij hem past. Er volgen vele gesprekken en is er over en weer e-mail contact.
Ik vind het een heel interessant boek. Dat je bij elk nieuw hoofdstuk je weer moet afvragen waar je zit in de tijdslijn maakt het niet heel soepel om te lezen. Zelf ben ik ook christelijk opgevoed en heb ik nog niet zo lang geleden kerk en geloof achter me gelaten. Bram vindt niet de antwoorden op zijn geloofsvragen en kon mij hierbij dus ook niet helpen. Misschien zijn die antwoorden er ook niet. Maar het boek is zeker het lezen waard.
Miekes recensie
Ook Mieke van der Weij heeft voor de NCRV-gids het boek Wormen en engelen van Maarten van der Graaff gerecenseerd. Lees hier of haar mening overeenkomt met de meningen van bovenstaande lezers.
