De atlas van overal ****
‘Jij ziet je geboortestad als een soort monster, met grote klauwen die je weer vastpakken als je te dichtbij komt.’ Aldus de zus van de hoofdpersoon in deze nieuwe roman van Deniz Kuypers. Die geboortestad is Hengelo, waar Kuypers opgroeide met een Turkse vader en een Nederlandse moeder. Maar die ‘vroegste wereld die mij vormgaf’ heeft hij heel lang ontkend. En nu gaat hij terug naar zijn ouderlijk huis en laadt de boeken van zijn vader in de auto om ze naar Turkije te brengen.
‘Ik zal goed opletten, alles voelen, mijn raam opendraaien om te ruiken hoe de lucht verandert, hoe de Zwarte Zee nadert. Misschien ben ik op tijd om de jasmijn te zien die de heuvels waar hij zijn jeugd doorbracht wit kleurt. Of misschien ontdek ik dat ik alles verkeerd heb, alles wat hij me ooit heeft verteld, zoals ik me volgens mijn moeder mijn jeugd ook totaal verkeerd herinner. In dat geval hoeft zij niet boos te zijn dat ik dit boek heb geschreven.’
Kuypers zag de bui al hangen. Hoe hij ook probeert duidelijk te maken dat het niet over hem gaat en over zijn familie, maar dat het geromantiseerde figuren zijn, zijn ouders zijn daarvan niet te overtuigen. Ik snap het wel. Ook mij overkwam het, dat ik als personage in een boek opdook. En als je er iets van zegt, krijg je te horen: maar het is een roman! Maar de boosheid is onterecht. Kuypers wil niet afrekenen met zijn verleden, maar juist de leegte vullen die er bijna twintig jaar tussen hem en zijn ouders is ontstaan. Hoe was de jeugd van zijn vader in een arm Turks dorp waar weinig anders te doen was in de wintermaanden ‘dan warm proberen te blijven onder geitenwollen dekens’?
Nadat hij heeft beschreven hoe zijn vader als jongetje door zíj́n vader de bomen in werd gestuurd om hazelnoten te plukken, schrijft hij: ‘Het bovenstaand heb ik verzonnen maar het voelt of het waar had kunnen zijn, omdat ik het altijd zo voor me heb gezien.’ Is als het als boek geslaagd? Nou en of. In tegenstelling tot een hartenkreet als die van Lale Gül is dit een veel gelaagdere vertelling. Niet alleen de jeugd van de vader, ook die van hemzelf, en zijn huidige leven beschrijft hij. In zijn studentenjaren is hij Hengelo al ontvlucht om nooit meer terug te keren. Hij woont in Californië… ‘Het verleden is als een kamer die ik op slot heb gedaan.’
Is die rusteloosheid soms genetisch bepaald? Sinds hij zelf vier jaar geleden vader werd, vraagt hij zich dat af. En de kribbigheid die hij soms voelt tegenover zijn twee jonge kinderen, waar komt die vandaan? Eigenlijk is hij net zo ontheemd als zijn vader…. ‘Mijn vader was teleurgesteld in wat Nederland hem beloofd had’, schrijft hij. ‘Nu ik zelf vader én emigrant ben is mijn grootste angst dat ik hierin op hem zal lijken.’ Een ontroerend boek over ontheemding en een onvervalste Vatersuche.
Atlas Contact 376 blz. € 22,99 (e-book € 12,99, luisterboek 14,99)
