De reizen van Gulliver *****
‘Het weerzinwekkendst om te zien waren de luizen die op hun kleren rondlopen. Ik zag de poten van dit ongedierte duidelijk met het blote oog, veel beter dan die van een Europese luis door een microscoop, en hun snuiten, waarmee ze als zwijnen wroeten.’
Hier is iemand aan het woord die in een land terecht is gekomen waar iedereen heel veel groter is dan hij zelf, en waar hij alles in groteske proporties waarneemt. Prettig is anders. Hij verkeert aan het hof en de dames vermaken zich met hem, een piepklein mannetje: ‘Ze kleedden me dikwijls van top tot teen uit en legden me languit tussen hun borsten, waarvan ik zeer walgde, want om de waarheid te zeggen scheidden hun huid een buitengewone kwalijke geur af. “ De schrijver voegt er wel aan toe dat hij zich er bewust van is dat dit komt omdat zijn reukzin scherper is omdat hij zo klein is en dat hij zich realiseert dat deze hoogverheven dames niet onwelriekender waren dan mensen van dezelfde stand ‘bij ons in Engeland.’
Een van de kostelijke observaties van Gulliver, een scheepsarts, die verslag doet van zijn reizen. Een 18e eeuwse klassieker, die ik spinnend van plezier heb herlezen. Ik herinnerde me slechts leuke tekenfilms, waar de scènes waarin onze reiziger door een dartel meisje van zestien schrijlings op haar tepel wordt gezet, ongetwijfeld uit waren geschrapt.
Dat het, behalve vrolijke avonturen keiharde maatschappijkritiek bevat, had ik me destijds niet gerealiseerd.
Vier reizen onderneemt onze dappere vriend, naar Lilliput, naar Brobdingnag, naar Laputa, Balnibarbi, Glubdrubdribb, Luggnagg en Japan, en de laatste naar het land van de Houyhnhnms. Stuk voor stuk bizarre, gefantaseerde werelden, die de schrijver de gelegenheid geven om met zijn eigen land de spot te drijven.
Zo woedt er op Lilliput een heftige strijd tussen twee partijen die hun eitje aan de bolle of aan de spitse kant openmaken, een verwijzing naar de godsdiensttwist. En in de strijd tussen de hoge – of de lage hakkendragers zien we de Tories en de Wigs satirisch verbeeld.
Steeds keert de reislustige arts terug naar huis, waar hij hartelijk ontvangen wordt door zijn vrouw en kindertjes (en soms maakt hij er eentje bij), maar al snel begint het weer te kriebelen. Dan lijdt hij weer schipbreuk, of wordt hij door piraten ontvoerd en zo komt hij bij een volk dat alleen geïnteresseerd is in muziek en wiskunde. De wetenschappers houden zich bezig met zaken als het zacht maken van marmer of het terugbrengen van menselijke uitwerpselen tot hun oorspronkelijke voedingsstof.
Dit vond ik het raadselachtigste deel.. Wel helder is deel vier, waar de Yahoo’s, een gedegenereerde diersoort dat sterk lijkt op mensen, in dienst zijn van de Houyhnhnms, een paardenvolk dat in alle opzichten superieur is. Als Gulliver het leven in Engeland aan zijn gastheer beschrijft, en de motieven vertelt om een oorlog te voeren, is die diep geschokt. En het ís ook raar als je het zo leest. Jonathan Swift houdt ons een spiegel voor die nog steeds confronterend is. Ik kan iedereen aanraden daar eens in te kijken: nog immer actueel!
Uitgeverij Athenaeum 352 blz. € 29,99 (e-book € 9,99)
