De schoft ***
Er wordt vaak geklaagd dat Nederlandse romans zo weinig geëngageerd zijn en zo navelstaarderig. Nou, hier is De schoft, veel actueler kun je het niet hebben. Het verhaal speelt zich af op een migrantenboot op de Middellandse Zee, en wordt verteld door Tom Wilenski, een uitgerangeerde journalist van vijftig. Hij is ontslagen door Hans, ooit een goede vriend notabene, maar die geeft hem toch nog de opdracht om deze reportage te schrijven. Waarom? ‘Hans wist dat dit niet goed zou aflopen.’
De boot wordt bestuurd door een groep vrouwen, de schipper heeft als mantra: ’het doet er niet toe wie we redden, maar dat de mensen die we redden, gered moeten worden.’ Hun fanatisme is Tom vreemd, hij is een beschouwer, maar wel eentje van de cynische soort. De groep Afrikaanse jongemannen aan boord laat hem koud. ‘In het beste geval zullen ze doorreizen en in tjokvolle, muitende azc’s terechtkomen, waarna ze een woning toegewezen krijgen in een wijk waar de mensen over kletsnatte straten sloffen in kleren die gemaakt zijn voor droogte. Tom houdt niet van die wijken.’ Tegelijkertijd ‘mag hij hopen dat zijn dochter ooit een woning toegewezen krijgt, al was het maar in zo’n wijk.’ De chaos aan boord wordt steeds groter, de Italiaanse kustwacht weigert het schip toe te laten tot de havens, het voedsel raakt op en er breekt oproer uit. Tom is zelfs getuige van een verkrachting, die door het slachtoffer, de scheepsarts, stil wordt gehouden.
De belevenissen aan boord worden afgewisseld met overpeinzingen, Tom denkt terug aan zijn jeugd, met een gevluchte Pool als vader en een wereldverbeteraar als moeder, die zich inzette voor het welzijn van de eerste generatie gastarbeiders. Van zijn dochter is hij vervreemd, ze vindt dat wat hij zegt ‘echt niet meer kan’. Wel probeert hij via zijn slecht functionerende telefoon contact met haar te krijgen. Ja, deze witte man met een dijk van een midlifecrisis zit aan alle kanten klem. Hij wordt ook steeds banger, naarmate de situatie verder uit de hand loopt. De vrouwelijke bemanning vertrouwt hem sowieso niet en de mannen aan boord zijn een amorfe bedreigende meute, op ééntje na, degene met wie hij in een hut slaapt. ‘En de mannen die je redt?’ bijt hij de kapitein toe. ‘Waarom denk je dat ze boven onze fouten verheven zijn? Ze zullen minstens zo zelfzuchtig zijn, net zo seksistisch en racistisch, waarschijnlijk nog erger. Ze zullen grote auto’s willen rijden die veel benzine slurpen, ze zullen meer CO2 uitstoten dan in je ergste nachtmerries, omdat ze hun zaad over de aarde zullen sproeien, als konijnen.’ Het lijkt Reve wel.
Tussendoor staan in cursief de levens van godinnen en martelaressen, zoals de Heilige Agatha, die met haar borsten op een bordje op de voorkant prijkt. Vrouwen die enorme offers brachten voor hun geloof. Niet geheel toevallig hebben ze namen die lijken op die van de kapitein en de scheepsarts.
Het einde is erg onrealistisch, of komt Tom in een droom terecht? Niet het beste deel in deze verder sterke, aktuele roman.
Uitgeverij Querido 222 blz. € 23,99 (e-book € 14,99)
