De tuinen van Buitenzorg ****
Uit ervaring weet ik hoe bijzonder het is als je na de dood van je ouders, brieven in handen krijgt van vóór hun huwelijk. Het werpt zo’n ander licht op ze, ze waren jong en sprankelend, zo anders dan de ouders die jij gekend hebt. Het overkwam ook Jan Brokken: hij vond zijn moeder een stijve domineesvrouw in een plattelandsdorp. Dat ze in haar jonge jaren een spontane, springerige vrouw was geweest, met enorme belangstelling voor haar vreemde omgeving, dat ze met een paard eropuit trok door de Toradja-landen. Hij kwam er pas achter toen hij de 39 brieven las die ze vanuit Indonesië aan haar zusje Nora schreef. Ver voor hij was geboren.
Als 23-jarige is Olga, met de twee jaar oudere Han, naar Nederlands-Indië gegaan. Het is 1935. Hij is een theoloog die op onderzoek uitgestuurd wordt naar de islamitische bekeringsbeweging. Eigenlijk heeft zij niks te doen: zo was het in die tijd, maar wat doet ze? Juist zij zoekt echt contact met de vrouwen, gaat naailessen geven en leert niet alleen Maleis maar stort zich ook op het Makassaars en het Boeginees, een taal die lijkt te bestaan uit dakjes en puntjes. Hoe moeilijk is te zien op de schutbladen, die afkomstig zijn uit het lesboek van zijn moeder.
Aan haar zusje schrijft ze vertrouwelijk en enthousiast. De tropen vindt ze fantastisch, niet alleen gevoelsmatig, maar ook zintuiglijk, door alle geuren. Ze schrijft over de overweldigende natuur, maar ook over hoe lastig het is om te vrijen in die hitte. Heel summier gaat het over de dood van haar dochtertje, wier schedeltje bij de geboorte wordt verbrijzeld door ruwe artsen in een militair hospitaal. Ze zal er met haar zoon Jan nooit over praten. ‘Het liefst zou ik zo gauw als het voor mij kan weer een baby hebben en aan de andere kant ben ik er zo bang voor geworden, ook dat het dan weer niet goed zal gaan.’
Gelukkig krijgt ze twee zoontjes, en ze beleven een mooie tijd, al is vader Han wel veel weg voor zijn werk, maar dan komt er een oorlog aan. Van de Jappen moet ze met kinderen het kamp in. Vader Han verricht dwangarbeid. Maar wat ze nog erger vond was dat ze op weg naar dat kamp bekogeld werd door een menigte Makassaarse en Boeginese vrouwen. Ze joelden, pakten stenen uit de berm, mikten. Ze dacht dat die niet voor haar bestemd waren, maar in het kamp komt ze tot de conclusie ‘die stenen waren ook voor mij’. Ze vroeg zich de rest van haar leven af wat ze fout had gedaan, schrijft Brokken.
Brokken heeft zijn moeder subtiel tot leven gewekt en haar verhaal ook nog doorspekt met een portret van de componist Godowsky, die muziek componeerde, geïnspireerd door de klank van de gamelan. Die Java Suite kun je tijdens het lezen beluisteren, hij staat in zijn geheel op YouTube.
Atlas Contact 224 blz. Hardcover €22,99 E-book €14,99
