Recensie Mieke: Klara en de Zon van Kazuo Ishiguro

Klara, een zogenaamde Kunstmatige Vriendin, heeft een uitstekend waarnemingsvermogen.

Klara en de Zon ***

Alweer een toekomstroman met robots? Ik ben niet zo’n sciencefictionfan en begon er met lichte tegenzin aan. Maar het eerste boek dat Ishiguro schreef nadat hij in 2017 de Nobelprijs voor de literatuur kreeg, sla je niet af.

De verteller is Klara, een robot die op zonne-energie draait, een zogenaamde KV (kindervriend). Ze is niet het nieuwste type, dus als een moeder met haar dochter in de winkel komt die haar eruit pikt, kan ze haar geluk niet op. Haar taak om de zieke Josie van dienst te zijn, neemt ze heel serieus. Ze is ervan overtuigd dat de Zon haar kan genezen. Als ze ziet dat die ondergaat achter een schuur in de verte, concludeert ze dat hij ’s nachts in die schuur slaapt, en onderneemt ze een ontroerende en hachelijke tocht door de velden.

Klara heeft niet de blik van een mens. Mensen kijken op hun ‘rechthoeken’, ze heten ‘de Moeder’ of ‘Cheffin’, of ‘het meisje met de lange armen’. Wat ze ziet is vaak gefragmenteerd, alsof er verschillende vakken door elkaar lopen. Als ze voor het eerst in een auto zit is ze verbaasd dat auto’s in beide richtingen rijden. ‘Regelmatig doemde er een op in de verte die op ons af kwam snellen. Maar de bestuurders maakten nooit een fout en wisten ons altijd te ontwijken.’ Door bij mensen te zijn, leert ze steeds meer. ‘Het moet soms prettig zijn om geen gevoelens te hebben, ik benijd je, zegt de Moeder. Ik dacht hierover na en zei toen; ik geloof dat ik veel gevoelens heb. Hoe meer ik observeer, des te meer gevoelens er voor me beschikbaar komen.’

Als empathie niet typisch menselijk is, wat is dan nog het verschil tussen een mens en een machine? Dat soort vragen roept Ishiguro op in deze roman. Josie kan sterven, kan alles wat haar uniek maakt opgeslagen worden als data? En kan er dan een nieuwe Josie gecreëerd worden? Josie’s moeder voelt zich schuldig, want Josie is ziek geworden omdat ze is ‘opgetild’, een term die Ishiguro niet uitlegt, maar kennelijk wordt daarbij iets genetisch gemanipuleerd, om maatschappelijk kansen te optimaliseren. Niet iedereen wordt opgetild, buurjongen Rick bijvoorbeeld niet, hoewel hij slim is. Hij kan dus niet naar de universiteit.

Als Klara hoort dat ze Josie misschien moet gaan vervangen, sputtert ze tegen. ‘Maar als ik in de huid van de nieuwe Josie moet kruipen, wat gebeurt er dan met… dit allemaal? Ik stak mijn armen in de lucht, en voor het eerst keek de Moeder naar me. ‘Wat maakt het uit? Dat is maar weefsel.’’ Ondertussen ben je als lezer wel gaan houden van deze Klara.

Het boek roept interessante vragen op maar makkelijk leest het niet. Soms kon ik geen wijs worden uit Klara’s observaties. En de vertaling liep niet overal lekker. Of kwam dat door de robotblik?

Uitgeverij Atlas Contact 352 blz. €22,95 E-book €13,99 Luisterboek €14,99