Lege kasten *****
Dora Rosario is al tien jaar weduwe, ze heeft een dochter, Lisa, en een schoonmoeder, Ana. Haar man, een ambitieloze nietsnut, heeft haar berooid achtergelaten. Ze sluit zich steeds meer op in zichzelf, en komt alleen nog maar de deur uit om geld te leen te vragen bij vrienden, werk te zoeken, en de bakker of kruidenier te vragen of het nog even op de pof mag. Dan krijgt ze een baan in een antiekwinkel, waardoor haar leven een paar verrassende wendingen krijgt.
Het boek kwam in 1966 uit, is nu herondekt, en voor het eerst vertaald. Het toont een messcherp beeld van die periode in Portugal, oer-katholiek, conservatief, en voor vrouwen genadeloos. Ana is met haar zestig jaar stokoud en heeft niets meer van het leven te verwachten. Kleindochter Lisa lijkt ambitieus tot er een man met geld langskomt. Het is een tijd waarin mannen het traditioneel voor het zeggen hadden, en daardoor ook de levens bepaalden van in dit geval drie generaties vrouwen. En het zijn ook nog eens waardeloze mannen! Maar de vrouwen zijn onderling óók genadeloos.
Het verhaal is geraffineerd opgebouwd. In het begin lijkt er een algemene verteller aan het woord. Dan staat er opeens een ‘ik’. Heel langzaam wordt duidelijk wie er aan het woord is. Dat blijkt uiteindelijk ook iemand die wel degelijk betrokken is in de hele intrige. ‘Als de werkelijkheid wordt vertekend door mijn fantasie en mijn slechte geheugen is dat jammer,’ staat er dan. Ja, ja.
Het zit allemaal zo ingenieus in elkaar dat je de neiging hebt om, eenmaal aan het einde gekomen, weer van voren af aan te beginnen, en met zo’n kleine roman kan dat best. Je ziet dan de constructie beter, omdat je niet meer gefocust bent op het verhaal en de personages.
En dan het taalgebruik! Soms zoek ik lang naar een bruikbaar citaat, maar hier was het moeilijk kiezen uit al die rake zinnen en fraaie metaforen. ‘Ana had de gewoonte kleine haakjes uit te gooien, zo discreet, zo vermengd met algen en slijm dat de vis soms niet eens zag dat het een haakje was en onwillekeurig naar het smakelijke of noodzakelijke lokaas hapte.’ Het verhaal is troosteloos, maar de taal flonkert.
Dan vertelt Dora’s schoonmoeder iets waardoor Dora haar hele verleden moet herzien, ze is dan ‘al’ zesendertig. Gek genoeg werkt het ook als een bevrijding, ‘Alsof je het te warm hebt in bed en een van de dekens van je afgooit. Eerst ervaar je een scherpe kou, maar vlak daarna komt alles in balans.’ Haar hernieuwde levenslust en bijbehorende zelfvertrouwen lopen uiteindelijk fataal af. Ik zeg er niet veel over, want het verhaal heeft verrassingen in petto, die enorm bijdragen aan het leesgenot. Deze Maria Judite de Carvalho, van wie ik nog nooit had gehoord, ze is al 25 jaar dood, heeft het in deze grandioze roman van nog geen 150 pagina’s allemaal opgeschreven. Een parel! En een feministische klassieker. Waarom kennen we Virginia Woolf wel en haar niet?
Uitgeverij De Bezige Bij 142 blz. € 22,99 (e-book € 12,99)
