Normale mensen****
Wie de culturele bijlagen een beetje in de gaten houdt (zoals ik) kon niet om de Ierse Sally Rooney heen. De Volkskrant deelde de eerste klap uit met vijf sterren, en de kop ‘verbijsterend meesterschap’. Trouw interviewde haar uitgebreid, en de NRC was evenmin zuinig met ruimte en waardering. Een Ierse literaire sensatie van 27 jaar!
Dan ga je met hooggespannen verwachting lezen natuurlijk: aanvankelijk was ik een beetje teleurgesteld. Een verhaal over twee tieners die om elkaar heen draaien. Marianne en Connell.
Zijn alleenstaande moeder, die hem op haar 17e kreeg, is schoonmaakster bij Marianne thuis. Dat maakt de sociale verhoudingen in één klap duidelijk.
Op school is Connell populair, ook al is hij verlegen. Hij is de spits van het voetbalelftal, het is een donkerharige knappe krullenbol en hij kan nog goed leren ook. Marianne wordt raar gevonden, en lelijk. Ze leest Proust, maar is ook wereldvreemd. Haar zelfbeeld is laag ‘ze had nooit gedacht dat zij geschikt zou zijn om door iemand te worden liefgehad.’ Toch krijgen ze iets, al moet het wel geheim blijven. Als Connell uiteindelijk een ander meisje meevraagt voor het schoolbal, komt er een eind aan de relatie. Tot ze elkaar later in Dublin op de universiteit weer tegenkomen. Daar zijn de rollen maatschappelijk gezien omgedraaid: Hij is daar de provinciaal en zij past zich makkelijk aan het academische wereldje aan.
“Het gaat me erom hoe persoonlijke relaties gevormd worden door klasse verschil en gender.’ Zegt Rooney in Trouw, ‘ik vind het interessant om te zien hoe die verschillen uitwerken in de kleinste interacties tussen mensen.’
Dat beschrijft ze inderdaad feilloos en met groot psychologisch inzicht. Haar stijl is niet bijzonder, verwacht geen grootse metaforen, wel precieze, natuurlijke dialogen. Mijn aanvankelijke reserve smolt weg. Je wilt weten hoe het verder gaat met deze twee. Ze lijken voor elkaar bestemd, maar zo eenvoudig is niet. Ze houden van elkaar, maar doen elkaar ook voortdurend pijn. Ze hebben liefdeloze relaties met anderen. Vooral Marianne laat zich steeds vernederen door domweg nare vriendjes. Tot het, als ze een tijdje in Zweden studeert, echt uit de hand loopt met ene Lukas, “Je bent waardeloos, zegt Lukas graag tegen haar. Je bent niets. En ze voelt zich ook niets, een afwezigheid die met geweld moet worden ingevuld.’
Het wordt steeds duidelijker hoe beschadigd ze eigenlijk is, en ook hoe dat gekomen is.
Ja, het is schrijnend en prachtig hoe Rooney deze onzekerheid, deze eenzaamheid, deze liefdeloze seks beschrijft, en je wilt als lezer een happy end voor Connell en Marianne. Maar je snapt ook wel dat het Rooney daar niet om gaat. Romantisch, ho maar.
Jong zijn in de 21ste eeuw, het valt verdorie niet mee. Al hadden wij het natuurlijk ook niet makkelijk. ‘Deze roman laat je je eigen liefde herbeleven’ zette de uitgever op de achterflap. Herbeleven is een groot woord, maar ik moet toegeven dat ik regelmatig aan mijn eigen mooie maar moeizame aan/uit-relatie heb gedacht uit mijn studententijd. Gelukkig zijn we uiteindelijk goede vrienden gebleven.
Uitgeverij Ambo Anthos 254 blz. € 20,99 (e-book € 12,99)
Volgende week:
Bespreekt Mieke Adam van Wanda Reisl.
