Waar vader was ****
‘Helfer heeft weinig woorden nodig om je een hele wereld voor te toveren.’ Was de laatste zin in mijn stuk over haar vorige boek De bagage. ‘Prachtig.’ Dit boek borduurt voort op dat eerste, en af en toe kom je familieleden tegen die ook in dat boek een rol speelden. Moet je dat gelezen hebben om dit te waarderen? Nee. Maar je duikt wel makkelijker in het verhaal, omdat je de hele achtergrond al kent.
Waar vader was speelt zich af in het Oostenrijk van na de Tweede Wereldoorlog. Monika’s vader is een zwijgzame man die als oorlogsslachtoffer is teruggekeerd; hij mist een been. Zoals zoveel van deze mannen verdringt hij zijn herinneringen aan het slagveld en leeft in zichzelf gekeerd verder, niet in staat om over zijn gevoel te spreken. Al jong zoekt hij zijn toevlucht in boeken en als hij een baan krijgt als beheerder van een herstellingsoord voor oorlogsinvaliden in de bergen, koestert hij dan ook de fraaie bibliotheek die ooit geschonken is door een dankbare professor, wiens invalide zoon zo gelukkig was geweest op de Tschengla.
Het is voor de kleine Monika een fijne plek, maar als het gebouw aan het eind van de jaren vijftig in een hotel verandert komt er een einde aan de fragiele idylle. Als moeder ook nog sterft aan kanker, stort vader geestelijk in, en wordt hij in een klooster ondergebracht. Monika en haar drie zusjes worden onder de tantes verdeeld, maar daar is het al zo krap en de keuken staat blauw van de rook. ‘Na een half uur was de muur al niet meer te zien.’ ‘Ze zitten stuk voor stuk te wachten tot we eindelijk weer ophoepelen, dacht ik’. Ook hier wordt nergens over gepraat. ‘Het is toch niet te geloven? We woonden al zo lang in de huurkazerne en nog altijd had niemand het met ons over onze moeder en onze vader gehad! Alsof we nooit ouders hadden gehad, alsof we zo uit de lucht waren komen vallen.’ Gelukkig doorspekt Helfer deze treurige familiegeschiedenis met grappige verhalen en absurde gebeurtenissen. Haar toon is nergens larmoyant en ze weet in weinig woorden fraaie karakters te schetsen van deze kleurrijke, uitgebreide familie. Bijvoorbeeld van oom Theo die zich uitsluitend met bier voedt: ‘Rechts van hem stonden de volle flessen, links de lege en voor hem de asbak, waar hij overheen in de ruimte staarde.’ Maar deze Theo is wel de enige die uiteindelijk, hoe onbeholpen ook, over hun moeder begint. Of van tante Kathe die iedereen afblaft, maar ook probeert om de familie nog een beetje bij elkaar te houden.
Waar vader was (in het Duits heet het gewoon Vati) is geen rechttoe rechtaan verteld verhaal, eerder een montage van herinneringen, anekdotes en reflecties. Helfer springt heen en weer tussen tijdvakken: haar eigen jeugd, de jeugd van haar vader en het heden. Het is een niet een boek dat vlot wegleest. Maar dat geeft niet want het is niet dik: in 176 pagina’s roept ze een hele wereld op, en dat wekte wéér mijn bewondering.
Nieuw Amsterdam 176 blz. € 21,99 (e-book € 12,99)
