Waarachtige beschrijvingen uit de permafrost ****
De titel Waarachtige beschrijvingen uit de permafrost verwijst natuurlijk naar Waerachtighe beschrijvinghe van Gerrit de Veer, het verslag van de reis naar Nova Zembla, eind zestiende eeuw, die in ons collectieve geheugen gegrift. Al was het maar door die huiveringwekkende schoolplaat van Isings met dat in de sneeuw verscholen Behouden Huys en de vervaarlijke ijsbeer niet te vergeten. Willem Barentz overleefde de tocht, maar niet iedereen.
Niedekker heeft dit verhaal op een originele manier nieuw leven in geblazen. Zijn verteller is een van die bemanningsleden die stierf en die nu tot ons spreekt vanuit zijn ijsgraf. Dat hij aanmonsterde lag helemaal niet voor de hand, want ‘de zee stootte me af, maar een wereld gevangen in een gradennet van paralellen en meridianen sprak tot mijn verbeelding door de suggestieve combinatie van precisie en abstractie, exactheid en uitdrukking, alsof zo’n dode kaart een doos met bouwstenen was waarmee je zelf aan de slag kon gaan.’ U hoort het al: onze hoofdpersoon is geen ruw type zeebonk, maar een denker en een dichter, die al tien jaar als een troubadour heeft rondgezworven.
Doel van de tocht is het ontdekken van een passage ‘om de noord’, in de hoop op die manier makkelijker het rijke China en India te bereiken, en uiteraard om handel te drijven. Het geschenk voor de keizer was alvast ingescheept. De beroemde Petrus Plancius was de grote stimulator achter deze ontdekkingsreizen, een stijve man die snel geërgerd is. Hij was dominee, astronoom en bovenal een verzamelaar van kaarten.
Niedekker laat hem nadenken over grenzen. ‘Grenzen van het land en grenzen van de open zee. Grenzen die God aan de mens heeft gesteld. Grenzen aan wat we kunnen weten.’ Maar deze onkreukbare theoloog herkent het vermogen niet van het geheugen om iets te vergeten. Geheugen is een groot thema in het boek, hoe kan het anders als de hoofdpersoon, die langzaam ontdooit vanuit de permafrost, zich alles van vier eeuwen moet herinneren, dat gaat natuurlijk allemaal door elkaar lopen. In zijn geheugen ‘schoven de lagen over elkaar en in de loop der tijd, een tijd van eeuwen waarin de zwaartekracht zijn werk kon doen en er ook in de eeuwig bevroren grond kleine vulkaanuitbarstingen plaatsvonden, braken bovenliggende afzettingen door de oudere bezinksels heen, waardoor de als sedimenten afgezette herinneringen naar andere, eerdere tijden sijpelden en het eerdere met het latere vermengd raakte.’
Hier raakt Niedekker me enigszins kwijt. Hij wil het allemaal te mooi en lyrisch vertellen, maar daardoor voelde het af en toe alsof ik door de woordensneeuw moest ploeteren. Daar staan weer prachtige passages tegenover. Het boek rijk noemen is een understatement. In korte hoofdstukken begint het verhaal steeds opnieuw, in een beeldende taal. Niedekker brengt het zestiende-eeuwse Amsterdam geweldig tot leven, die nieuwsgierige tijd waarin de wereld razendsnel veranderde en waarin er zoveel ontdekkingen werden gedaan. En het is ook nog een lyrische beschrijving van de natuur, vooral die van de ijzige stille Poolvlakte..
Koppernik 211 blz. Paperback €21,50 E-book €9,99
