Wat stilte wil ****
Zangeres Anna Witsen was tijdens haar leven niet erg bekend. Pas na haar zelfgekozen dood, nadat ze de vijver voor het familielandgoed was ingelopen, beseften haar vrienden hoe bijzonder ze was. Deze groep, die ze kende via haar broer Willem, is later bekend geworden als de Tachtigers. Witsen, Kloos, Verwey, Van Looy, Van Deyssel… En nog wat namen die misschien nog een belletje doen rinkelen. Ze zouden de wereld veranderen met hun kunst!
Het indrukwekkendst werd Anna’s dood beschreven door Herman Gorter in het bekende gedicht ‘In de zwarte nacht is een mensch aangetreden’. Achter in het boek kun je een code scannen en het hele gedicht horen, gelezen door Arthur Japin zelf: aangrijpend. Muziek kun je ook downloaden. En dat is hier geen moderne gekkigheid, maar een prachtige aanvulling. Het boek gaat immers over een zangeres. Maar dan wel een zangeres die dat van haar omgeving niet mocht zijn. De strenge conventies die in haar milieu golden aan het eind van de negentiende eeuw maakten het onmogelijk. Thuis aan de piano prima, maar in het openbaar optreden: geen denken aan.
Japin schetst mooi hoe Anna langzaam maar zeker haar hoop moet laten varen. Ze schiet heen en weer tussen verzet en berusting. Het tragische is dat, als ze iets later was geboren, het misschien wél had gekund. Haar innerlijke strijd wordt weerspiegeld in de wereld om haar heen. Er was veel gaande, de socialistische beweging was in opkomst – er zit een mooie scène in het boek waarin Anna terechtkomt in het Palingoproer in de Jordaan – en ook in het culturele leven was van alles gaande, het gezapige Amsterdamse muziekleven kreeg een boost door de komst van het Concertgebouw. Julius Röntgen was daarbij betrokken, en laat dat nou net de leraar van Anna zijn. En hij was meer: Japin beschrijft een verliefdheid die misschien wel van twee kanten kwam, maar toch onmogelijk was: alleen al het feit dat hij getrouwd was en een kind had. Ook hierin werd Anna gefnuikt, maar toch reist ze, in een impulsieve bui, naar hem toe als hij in Duitsland is. Vlak voor de grens wordt ze opgepakt en voor enige tijd opgesloten in een gesticht.
Na lezing van Wat stilte wil pakte ik Hemelbestormers van Bart Slijpers uit de kast, (over de revolutie van de Tachtigers), benieuwd wat daar over Anna in staat. Niets! Zelfs niet in het hoofdstuk ‘Vrouwen’, dat uitsluitend de vriendinnen en echtgenotes van de heren behandelt. Dat vond ik toch wel verbijsterend. Geweldig dus dat Japin zijn nieuwe roman juist over háár heeft geschreven en daarmee over zoveel vrouwen die niet konden worden wat ze wilden zijn. De strijd die ze met haar omgeving voert herkennen we uit eerdere boeken van Japin.
Helaas gaat Anna ten onder en eindigt in het donkere water van de vijver, waar ze aan het begin nog op het dunne ijs liep. En dat de taalvondsten van de Tachtigers terugkomen in woorden als schoen-schaatsend, of wanklanking, maakt dat je je als lezer ook echt helemaal waant in die tijd waant.
de Arbeiderspers 336 blz. € 24,99 (e-book € 15,99)
