Wormmaan ***
Toen de winnaar van de Libris Literatuur Prijs bekend werd gemaakt, door juryvoorzitter Ahmed Aboutaleb, juichte niet iedereen. De boekenbranche ziet nou eenmaal liever een boek winnen dat voor grote groepen lezers toegankelijk is, een boek dat al goed verkocht wérd. En Wormmaan stond te boek als ‘moeilijk’. Maar de jury was eigenzinnig en zo hoort het ook. ‘Een verrassend rijke ideeënroman’, vonden ze, en een ‘buitengewoon actueel en tijdloos boek’.
Enigszins teleurgesteld dat mijn favoriet Willem die Madoc maakte van Nico Dros niet gewonnen had, besloot ik Wormmaan als laatste boek voor de zomerstop een kans te geven. Gewapend met al mijn intellect en bereidwilligheid begon ik, ik ben wel wat gewend tenslotte, en ik zal het maar meteen toegeven: het viel niet mee. Maar ik vond het wel goed.
Hoofdpersoon Elke is zaadveredelaar. Als ze na jaren werk aan een ideale pompoen erachter komt dat de concurrentie net iets eerder was, knapt er iets: ze neemt ontslag, en gaat naar een Waddeneiland, naar het vakantiehuisje van een overleden oom. Ze neemt erwten mee van een ras, dat eeuwen geleden in het oude Turkije aan de wieg stond van de landbouw, en daarmee aan de behoefte van de mens om zich te vestigen. Elke wil ‘duizenden jaren veredeling ongedaan maken’, dus het tegenovergestelde van wat ze deed met die pompoen. Ook worstelt ze met haar identiteit als vrouw die zich niet vrouwelijk voelt. De bakker spreekt haar aan als jongeman en ook als kind mocht ze niet onbekommerd als piraatje verkleed gaan. Als ze een tandem huurt zit ‘de vrouw ik nooit werd’ denkbeeldig achterop om commentaar te leveren. Dat levert hilarische tirades op: ‘Draag een beugelbeha, toon je gecharmeerd van iedere man. Ongeacht alles, vooral wanneer hij een meerdere is. Je wilt toch niet dat hij zich ongemakkelijk voelt? Doe het wel geraffineerd, want als hij hapt zijn de consequenties voor eigen rekening. Je moet het zelf weten maar die wandelschoenen zijn heel erg lesbisch. Schaam!
Je kop kaalscheren? Niet op jouw leeftijd. Natuurlijk hoeft niet iedere vrouw make-up te dragen. Ik zeg alleen dat dat soort vrouwen meestal bloedmooi is’, enzovoort, zo tiert Heitman verder. Leuk! Wat mij betreft was het genoeg geweest, die vrouw op dat eiland met haar zoektocht, want er staan veel interessante biologische wederwaardigheden in dit boek, over dwerggroei op eilanden bijvoorbeeld. Maar Heitman wil meer!
Parallel aan Elkes ecologische zoektocht vertelt ze het verhaal van Ra, ook een eenling, die 9000 jaar geleden in de Levant leefde. Net als Elke wordt Ra voor man versleten en heeft ze moeite zich aan te sluiten bij de samenleving. Het is ingenieus gespiegeld, maar ik merkte dat ik de neiging had deze episodes ‘door te spoelen’, vooral toen Ra ook nog eens op mysterieuze wijze samenviel met een stier, kon ik het niet meer volgen.
Een knap boek is het zeker, het brengt veel onderwerpen met elkaar in verband: landbouw, evolutieleer, genderidentiteit… Bij vlagen zeer geestig, maar om het echt te doorgronden moet ik het misschien nog een keer lezen?
Uitgeverij Atlas Contact 259 blz. €21,99 (e-book €12,99)
