De diepst verborgen herinnering van de mens *****
Wat een boek! Het kostte me twee dagen van mijn leven waarin ik koortsachtig naar het eind snelde. En ik raad iedereen aan het zo te doen. Dóórlezen dus, want anders raak je beslist de draad kwijt. De structuur is complex, er zijn veel tijdlagen, veel personages, maar het houd je in de greep. Soms lees je het verslag van een verslag van een gesprek en vraag je je even af: wie is hier nu aan het woord? Er zijn brieven, dagboeken, beschouwingen, het is véél. Maar de taal vloeit en flonkert, en de vertaling is soepel en onberispelijk.
Maar waar gáát het over? ‘Laat ik je een raad geven: je moet nooit proberen uit te leggen waar een groot boek over gaat. En als je dat toch doet, is het enig mogelijk antwoord: nergens over. Een groot boek gaat nooit ergens over en toch zit alles erin.’
Aldus de Poolse vriend van Diégane Latyr Faye, een jonge Senegalese auteur die in Parijs woont. Er is één roman van hem verschenen die matig is ontvangen, maar hij is toch bestempeld als ‘belofte voor de Afrikaanse francofone literatuur’. Een moorddadig eerbetoon, vindt hij. Met andere jonge schrijvers scheldt hij er arrogant op los: de vorige generatie, de witte lezers, de zwarte lezers, de kunstkritiek, allemaal krijgen ze een beurt. Heerlijk proza, al stoorde het vertoon van eruditie wel een beetje. Termen als: lamantijnen, ghoulia, en het clinamen van de materialisten uit de oudheid. De Wittgensteins en Gombrowitzen vliegen je om de oren.
Hij is, net als zijn vrienden, in de ban van een vergeten zwarte schrijver, T.C Elimane, die in 1938 een legendarisch en geniaal boek schreef. Kortstondig werd het bejubeld, maar al snel werd de schrijver van plagiaat beschuldigd en werd het boek uit de handel genomen. Elimane verdween, slechts enkele exemplaren bleven over, gekoesterd en stukgelezen.
We volgen Diégane op zijn zoektocht, en als lezer gaan we de hele wereld over: Buenos Aires, Amsterdam (zelfs de naam van Johan Cruyff valt) om uiteindelijk in een dorpje in Senegal terecht te komen, waar hij erachter komt wat er met Elimane is gebeurd, en waarom hij al die tijd gezwegen heeft. De Tweede Wereldoorlog en de Senegalese ‘tirailleurs’ hebben daar weer mee te maken.
Mbougar Sarr heeft, als eerste schrijver van Afrikaanse afkomst voor dit boek de Prix Goncourt gekregen. Over die ambivalente houding van het Westen gaat dit boek ook: ‘Voor zijn geweten zal burgerlijk Frankrijk ongetwijfeld een keer een van jullie eren’, laat hij zijn Poolse vriend zeggen, ‘en soms kom je een Afrikaan tegen die succes heeft of als voorbeeld wordt opgehemeld. Maar geloof me, als het erop aankomt zijn en blijven jullie vreemdelingen, hoe goed jullie werk ook is. Jullie zijn niet van hier’
Het gaat over afkomst, over losgesneden zijn van je wortels, maar ook over hoe daar uit weer literatuur ontstaat. Want dat is het boek bovenal: een liefdesverklaring aan de literatuur. ‘Wat overbleef en altijd zou blijven, was de literatuur; de onbetamelijke literatuur, als antwoord, als probleem, als geloof, als schaamte, als trots, als leven.’
Uitgeverij Atlas Contact 464 blz. € 24,99 (e-book € 13,99)
