Recensie Mieke: De zomer van ’47 van Barry Smit
In 1939 verhuist Amsterdammer Ben Meyer naar Berlijn om te gaan werken in de bloeiende Duitse filmindustrie.
De zomer van ’47 ★★★
Barry Smit komt uit Noord-Holland zoekt zijn onderwerpen graag dicht bij huis. Ondijk, De zaak Mulder en ook zijn roman Bloedwonder, die zich afspeelt in het Alkmaar van de negentiende eeuw. De zomer van ‘47 baseert hij op gebeurtenissen binnen de familie. Ook dichtbij, maar dan anders. Zouden Ben en Leo in het verhaal model staan voor zijn grootvader en diens broer? Ik denk het.
Het is een klassiek gegeven: broers, die in hun jeugd hecht waren, maar door de loop van de geschiedenis tegenover elkaar zijn komen te staan. De hutten die ze samen bouwden zijn al lang vergaan. Ben is gezwicht voor het nationaalsocialistische gedachtengoed en vertrekt in 1939 naar Berlijn. Eerst werkt hij in de filmindustrie als cameraman, maar al gauw gaat hij bij de Waffen-SS en naar het oostfront. De Russen moeten immers verslagen worden! Het Rode Gevaar dreigt! Leo blijft achter in Amsterdam, met zijn zus en ouders en nog een broer die de kant van het verzet kiest. Na de oorlog kan Ben niet meer terug naar Nederland, hij woont nu vlak over de grens met zijn nieuwe vrouw in een gehuurde boerderij.
Hier begint het verhaal, in de zomer van ’47, als Leo met zijn vrouw Marlies en hun tweeling Ben op gaat zoeken. Acht jaar hebben ze elkaar niet gezien. Wat is erover van hun band, en hoe kijkt Ben terug op zijn keuzes. Heeft hij spijt? De onderhuidse spanning is meteen voelbaar. Al wordt het soms wel dik aangezet: Bij aankomst blaft de hond ‘als een kanon dat elke twee seconden vuurde’, en een van zijn voorpoten ‘stak als de loop van een geweer uit zijn borst’.
Die spanning wordt vakkundig opgevoerd, niet alleen door de drukkende hitte en het onweer dat uiteindelijk losbarst. Leo’s vrouw slaapt slecht, de ruimtes voelen niet aangenaam ‘alsof het huis zich verraden voelde’. Ze wordt tot bloedens toe gekrabd door de kat. De vrouwen vertrouwen elkaar voor geen cent en ook tussen Ben en Leo blijft afstand bestaan. Alleen de kinderen spelen zorgeloos.
Beseft Ben wel hoe erg het voor hun ouders is geweest? En heeft hij zich nooit afgevraagd wat er met de Joden gebeurde in het Oosten? Het zijn interessante gesprekken tussen de broers waarbij Ben niet alleen zijn standpunt verdedigt, maar de boel ook omdraait: ‘Vonden jullie het dan zo erg dat die boevenbende bij het Waterlooplein eindelijk werd opgeruimd, waar je als niet-Jood altijd meer moest betalen dan de Joden? En welke keuzes heeft Leo eigenlijk gemaakt? ‘Wat heb jij dan gedaan waar je ouders trots op kunnen zijn? Beter een verkeerde keuze dan geen keuze, Leo.’
Tja, zo zet Smit ons aan het denken over allerlei ethische kwesties tussen de glazen melk en de citroenlimonade door, want de redenaties van Ben zijn soms frustrerend overtuigend. En hij doet dat in een onopgesmukte stijl. Zijn boeken zijn nooit dik, maar er wordt een hoop aan de kaak gesteld. Natuurlijk is er een climax, ik zal hem niet verklappen, maar ik vond hem wat onbevredigend.
Uitgeverij Thomas Rap 174 blz. € 22,99 (e-boek € 12,99)