Marieke beseft dat haar leven al heel lang door schaarste wordt gedomineerd: door armoede, ziekte, honger en eenzaamheid.

Het verhaal van mijn schaarste ★★★★

Zo op het oog had Marieke Groen het helemaal niet zo slecht voor elkaar: ze had een paar romans gepubliceerd, ze vertaalde Bouquetreeksboekjes, ze interviewde voor publiek op festivals, en gaf les. Maar toch lukt het haar zelden om meer dan het minimum te verdienen. De cultuursector, hè? Notoir slechte betalers. Ik kan ervan meepraten. Als je voor een avond presenteren inclusief voorbereiding 300 euro bruto vraagt word je al afgeschilderd als een geldwolf, en waarom zou je überhaupt geld willen. Je vindt het toch leuk? Maar dit terzijde.

Een arbeidsongeschiktheidsverzekering is bespottelijk duur, het is hopen dat je niet ziek wordt. Maar Groen heeft migraine en dan lig je er soms zomaar een paar dagen uit. Als ze aanspraak wil maken op een speciale uitkering voor zelfstandigen die tijdelijk niet in hun levensonderhoud kunnen voorzien, dringt de waarheid tot haar door: ‘Mevrouw, hoe kunt u hier in hemelsnaam van leven?’ vraagt de gemeenteambtenaar. Die lening krijgt ze alleen als haar inkomsten ‘genormaliseerd’ zijn. Ze gaat als een malle aan de slag, zelfs slecht betaalde uitzendbaantjes en schoonmaakwerk slaat ze niet af. Maar als dat allemaal niet genoeg oplevert wacht de bijstand.

Lijkt dit een larmoyant verhaal? Misschien maar dat is het helemaal niet. Groen schrijft het allemaal eerlijk op, zonder zelfmedelijden. Ze legt haarfijn uit wat dat met je doet, altijd maar schrapen, zuinig zijn, je nooit goed genoeg voelen, het gaat onder je huid zitten. En altijd maar in de overlevingsstand, zodat je nooit goed na kunt denken over de lange termijn.

Het boek is verdeeld in drie delen, Het verhaal van mijn geld, Het verhaal van mijn honger en Het verhaal van mijn gestel. In het tweede gaat Groen terug naar haar jeugd, waar haar moeder, die een pesthekel had aan dikke mensen, een ‘schaarstebeleid’ voerde. “Dat wij nooit gaatjes hadden was de prestatie van onze ouders, die over onze gebitten waakten als een vrome moslim over de maagdelijkheid van zijn dochters’. Ouders die vinden dat je je beugel zelf moet betalen en die je als je zeventien bent een briefje onder de neus duwen van een vrouw die een kamer te huur aanbiedt. Het gevoel dat je niet de moeite waard bent, je zeult het je hele leven met je mee, net als de eenzaamheid die er het gevolg van is.

Groen schrijft geweldig, niet alleen over die jeugd maar ook over de periode daarna, over haar feministische vriendin Olga, een abortus, haar kortstondige huwelijk, een onverwachte erfenis. Je vliegt door dit boek heen. Met wat voor gevoel? Medelijden? Soms. Ergernis? Vaak. Maar vooral met bewondering. Er was, terecht, veel aandacht voor dit boek, dat al enige tijd geleden verschenen is. Je zou kunnen denken: ik weet het nu wel, ik heb het verhaal wel gelezen in interviews. Of in stukjes zoals deze. Maar dan doe je haar echt tekort. Je snapt het pas als je dit hele boek leest. Dus: kopen! Marieke Groen verdient een bestseller

Uitgeverij Thomas Rap 224 blz. € 22,99 (e-boek € 6,99)

Amande trekt zich na een groot verlies terug in een afgelegen huis in Auvergne.

De dagen die komen ★★

Er zijn schrijvers die maanden in de Bestseller 60 staan, jaren soms. Anya Niewierra met vijf titels! Ook Mélissa Da Costa, met twee. In de kranten lees je geen recensies, het wordt literair niet serieus genomen, maar het verkoopt als een malle. Waarom laat ik ze altijd links liggen? Snobisme? Wat maakt ze aantrekkelijk? Ik denk dat ik het weet: Het heeft te maken met voorspelbaarheid. Je kunt je er geen buil aan vallen. En nadenken hoeft ook niet.

Verteller Amande, die haar grote liefde heeft verloren door een motorongeluk, en daarna ook nog eens haar ongeboren baby, is in diepe rouw. Aan het begin van het verhaal huurt ze een huis in de Auvergne, waar ze zich opsluit. Ze wil niemand zien, en leeft wekenlang als een zombie op slaappillen. Ze houdt de luiken letterlijk en figuurlijk gesloten.

Maar je weet dat dat niet zo blijft. Langzaam zal ze zich weer openen. En dat gebeurt ook. Er is een magere grijze, schuwe kat vol vlooien, en je weet: die wordt een vriend. En ja hoor. Ook de dochter van de overleden huiseigenares van het huis is een breekijzer, en brengt de buitenwereld langzaam binnen. Dat is lekker om te lezen, alles wordt langzaam beter, een sprookje waarvan het einde happy is. Maar het is ook vreselijk saai!! Het voelt allemaal zo bedacht.

Ook de taal is saai: Pijn is snijdend, en iemand lijkt bevangen door emoties. Naar een mooie metafoor is het zoeken met een zelfgemaakte geurkaars.

Amande laat eerst een streepje licht binnen, dan een vlinder, dan die kat, steeds opent ze zich een beetje verder. Haar baan op het gemeentehuis van Lyon wordt beschreven als zo geestdodend, je weet dat ze niet meer terug zal gaan. Ze ontwikkelt zich op een heel andere manier.

De tuin! De natuur! Helend! Met behulp van de oude dagboeken/kalenders van de vorige bewoner brengt ze de oude moestuin weer tot leven. Ze maakt appelmoes, ze oogst kolen en veldsla. En dat niet alleen: ze ontwerpt rituelen voor zichzelf, ze knoopt linten aan de wilg en zet kaarsjes rondom een boom. Een den wordt een plek waar ze praat tegen haar overleden man, een joviale jongerenwerker met een Peruaanse muts. Kortom: spiritualiteit van de vaagste soort. Langzaam vindt ze haar weg terug naar de familie van haar man, en de maatschappij. Ook de jongeren komen op bezoek. Ze houdt het zelfs een paar dagen uit met haar vervelende, egoïstische moeder. Het komt weer helemaal goed met Amande.

Melissa Da Costa is een Franse schrijfster van 34, die veel succes heeft. Ze wordt vaak een feelgoodschrijver genoemd, maar zelf vindt ze dat dat haar geen eer aandoet. Raar. Dit is precies wat het is: het leest lekker weg maar het stelt weinig voor. Waarom zou je daar moeilijk over doen? Lezers moeten hier lekker van genieten, maar ik ben te veel verpest met boeken die me wel iets te bieden hebben.

Uitgeverij Manteau 284 blz. € 22,99 (e-boek € 13,99)

Een relaas over onmacht, een octopus en de troost van Schuberts Winterreise.

Zo’n nacht, zo’n ochtend ★★★★★

De laatste tijd verschijnen er steeds meer boeken die ik een ‘memoir’ noem, autobiografische boeken doorspekt met essayistische uitweidingen of herinneringen. Ik vind het een leuk genre. Deborah Levy was een van de eersten die ik las, maar het genre is ouder. Ook Zo’n nacht, zo’n ochtend is zo’n memoir.

Een raadselachtige pijn van de man van de schrijfster, L, daar begint het mee. Op de dag van zijn vijftigste verjaardag gaat hij naar de tandarts en komt terug met een helse pijn. Geef daar maar eens woorden aan. Berkvens doet het zo: ‘Het is alsof een octopus met zijn tentakels aan L’s aangezicht rukt, alsof iemand met een tang aan zijn boventanden trekt, alsof zijn hoofd een handschoen is waarvan de voering niet meer past.’ Wat is hier gebeurd en wat doe je in zo’n situatie?

Alles proberen ze, neurologen, hypnosetherapeuten, gespecialiseerde pijnklinieken, niks helpt. De schrijfster voelt zich machteloos, en vlucht regelmatig hun Berlijnse huis uit. Troost vindt ze in de Winterreise van Schubert op haar koptelefoon. Dat levert mooie passages op, waarin ze, (als liefhebber zoals ze zelf benadrukt niet als kenner), zijn liederen mooi verbindt met haar eigen gemoedsgesteldheid. Ook zij is in een vreemde wereld terechtgekomen. ‘Fremd bin ich eingezogen’.

‘De piano legt voortdurend bloot hoe ambivalent de gevoelens van de wandelaar zijn, omdat Schubert op een onconventionele manier varieert met de toongeslachten majeur en mineur.’ Ja, zo komen we veel behartenswaardigs te weten over Schubert en de romantiek. Leuk om te lezen als je er interesse in hebt, en dat heb ik, maar ik wil natuurlijk ook weten hoe het met die onfortuinlijke L gaat, een acteur in ruste, en hoe die pijn die nu al vier jaar duurt, het leven van hem en de verteller ontwricht. Hun ontmoeting wordt beschreven als een ware idylle, maar houdt de liefde stand? Eenvoudig is het niet: er is kwaadheid op de artsen, ‘die ons laten bungelen, kwaad op ‘de situatie’, maar ook op hem. Er is die machteloze woede over ‘dit ongrijpbare’, en dan wil ik dat het bloedt, breekt, groeit, knapt, dan wil ik iets zichtbaars. Iets waar niemand omheen kan.’

Ook voelt ze zich schuldig: heeft zij hem vier jaar geleden niet naar die tandarts gestuurd? ‘Ik weet hier wel een tandarts,’ komt als een stokregel, een mantra bijna, steeds terug. ’s Nachts, als L zich in zijn sombere cocon terugtrok, leest ze ‘dwangmatig’. Maar soms is er een paardenmiddel nodig in de vorm van het geestdodend vermaak ‘Auf Deutsch’ op de tv: Heidi Klums versie van Next topmodel, of erger nog: het teleshoppingkanaal. Hoe een blouse wordt aangeprezen als medicijn tegen de onheilsberichten die het nieuws dagelijks over ons uitstorten. Je kunt het je zo voorstellen, en het is een grappig intermezzo in een boek dat weliswaar serieus van toon is, maar zeker geen jammerklacht. Het leest heel prettig ondanks de ellende. Het meandert fijn en associatief voort. Knap hoe ze woorden geeft aan iets ongrijpbaars

Uitgeverij Thomas Rap 176 blz. € 22,99 (e-boek € 12,99)

Nieuwe, frisse vertaling van een van de beroemdste liefdesgeschiedenissen uit de wereldliteratuur.

De kwellingen van de jonge Werther ★★★★

Elke vijftig jaar moet je een klassieker opnieuw vertalen, wordt vaak beweerd, want vertalingen zijn tijdgebonden. Heel goed dus dat twee jonge vertalers hun tanden hebben gezet in de beroemde debuutroman van Goethe die 250 jaar geleden een hype teweegbracht: lezers waren zo geraakt dat ze net als Werther in een blauwe rokjas, een geel vest en broek rondliepen en soms zelfs zoals de jonge Werther zelfmoord pleegden.

Wat de vertalers alvast goed hebben gedaan is de titel aanpassen: van ‘het lijden’ hebben ze ‘de kwellingen’ gemaakt. ‘Die Leiden’ is immers meervoud. Ook de tekst doet fris en eigentijds aan: iemand is een bofkont, er wordt doorgeploeterd en leuk gevonden.  ‘En dan vragen ze me ook nog eens of ik haar leuk vind! Leuk! Ik heb een hartgrondige hekel aan dat woord. Wat voor iemand moet dat wel niet zijn die Lotte alleen maar leuk vindt, die niet helemaal door haar wordt betoverd!’

Moeten we nog vertellen waar het over gaat? De jonge Werther schrijft brieven aan zijn vriend Wilhelm. Hij heeft zich teruggetrokken op het platteland en wil niet langer zwelgen in de tegenslagen, maar genieten van het hier-en-nu. Dat lukt eerst heel aardig, al helpt het jaargetijde ook. Het is mei, en de natuur is op zijn mooist. ‘Je zou wel een meikever willen worden om in die heerlijke geurenzee te kunnen rondzweven.’

Het gaat mis als hij Lotte ontmoet, in een koets op weg naar een bal. ‘Pas maar op dat u niet verliefd wordt,’ waarschuwt haar nicht nog, want ze is al verloofd ‘met een heel brave man.’ Maar het is al gebeurd, die avond verdrinkt hij in haar zwarte ogen en gaat op in haar ‘betoverende betoog’, want ze is niet alleen lief, (ze zorgt na de dood van haar moeder voor een schare broers en zusjes), maar is ook nog eens intelligent en speelt fantastisch piano. En ze houdt van lezen!

Werther probeert aardig te zijn tegen haar verloofde Albert, maar kan zijn gevoelens niet de kop in drukken, dus gedraagt hij zich idioot in haar aanwezigheid en dwaalt vertwijfeld door de bossen. Het gaat van kwaad tot erger. Hij laat zich volledig meeslepen door zijn gevoelens, en ik moet zeggen dat Goethe verliefdheid geweldig beschrijft. ‘Ach wat raast het bloed mijn aderen als mijn vinger onwillekeurig de hare raakt, enz.’ Heerlijk hoor. Kom er nog eens om. Het einde is bekend: met een van de twee van Albert geleende (!) pistolen maakt hij er een eind aan.

Goethe was 24 toen hij Werther schreef, en het is gebaseerd op zijn eigen verliefdheid op Charlotte Buff. Later nam hij afstand van het boek, ontdaan door die zelfmoordgolf. Maar ja, in die achttiende-eeuwse edities stond vast niet het nummer van Zelfmoordpreventie 0800-0113.

Dat vond ik wel curieus. Zou men echt denken dat het boek nog zoveel invloed heeft?

Uitgeverij Borgerhoff & Lamberigts 211 blz. € 23,99 (e-boek € 18,99)

Het bestaan van de dienstplichtige militair in de jaren 70 en 80, zijn ontheemding, zijn verlangen naar familie en geliefden, zijn kwetsbaarheid vermomd als rauwe stoerheid.

De verbindingen ★★★★

Ik ben al heel lang fan van de boeken van Snijder, die in romanvorm, veel heeft geschreven over zijn jeugd in een oude volksbuurt, een toen nog armoedig deel van Amsterdam, het Bickerseiland. Nu is een huis er onbetaalbaar, maar dit terzijde.

In De verbindingen, waarin ongetwijfeld ook autobiografische elementen zitten, maken we kennis met een naamloze verteller die als nachtportier werkt in een shabby hotel op de Wallen. Het is 1980, we zitten midden in de hoogtijdagen van de heroïne. ‘Ik was vierentwintig en in mijn leven viel nog steeds geen herkenbare lijn te bespeuren.’ Als hij op een van de toiletten een straatjunk aantreft met een injectiespuit bungelend aan zijn dijbeen, roept hij uit: ‘Vaandrig Van den Boogaert…?

Dan springen we direct drie jaar terug in de tijd, en leren we de verteller beter kennen. Een student pedagogiek, maar niet erg enthousiast, een vriendin die bij hem inwoont, maar de vonken vliegen er niet bepaald vanaf. Hij voelt zich een vreemde in zijn eigen leven. ‘Nooit was het vertrouwd en herkenbaar.’ De oproep voor militaire dienst komt misschien niet eens zo heel ongelegen. Met de bijnaam stekker komt de verteller als radio telefonist op een Navo-basis in Duitsland terecht.

Het soldatenleven in al zijn platvloersheid wordt door Snijder geweldig beschreven. Al die jongens die ook maar van de ene dag op de andere in een totaal ander bestaan zijn gedumpt. Scheten, zuipen, boeren, en elkaar afzeiken. Ondertussen denk je wel: hoe zat het nou met die junk?

Stekker moet ’s nachts langs de wachttorentjes en dan krijgt hij van alles te horen, want in die stoere soldaten zitten kleine bange jongens. Al luisterend wordt hij ‘een verzamelaar, een soort archivaris van de persoonlijke geheimen van het vierde peloton.’

Dan duikt er een officier op, een bekende, met wie hij op de dag van de keuring zo’n vertrouwelijk gesprek had gevoerd. Wat is er in hém gevaren? De spanningen lopen op, als deze nieuwe officier een waar schrikbewind voert onder de manschappen. Het hoe en waarom ga ik niet vertellen want het is gewoon te leuk, al die verrassingen en wendingen in het verhaal. Ik vloog door De verbindingen heen en uiteindelijk kwam ik natuurlijk weer uit in 1980. Dan wordt duidelijk hoe het nu zat met die junk in de wc. Heerlijk!

Toch is dit niet een lachen, gieren, brullen boek. Daar is Snijder een veel te goede schrijver voor. Het gaat wel degelijk ook over de vraag hoe je een goed, zinvol en gelukkig leven leidt. Die gesloten wereld van de dienstplicht is natuurlijk een ideale omgeving voor allerlei intriges. Waarom is er eigenlijk zo weinig literatuur over geschreven? Of zie ik nu allerlei meesterwerken over het hoofd?

Uitgeverij Atlas Contact 249 blz. € 23,99 (e-boek € 13,99)