En weer groeit een generatie in zijn land op met oorlog, verzucht Evgeniy Levchenko (1978). “Hun trauma’s worden aan volgende generaties doorgegeven.” De oud-voetballer weet waar hij het over heeft. Hoewel hij als kind zelf gelukkig geen oorlogen meemaakte, gold dat niet voor zijn Russische grootvader Vladimir. Nadat Hitler in juni 1941 de Sovjet-Unie was binnengevallen, werd zijn vaders vader als zestienjarige opgeroepen als soldaat in het Rode Leger. “Hij was technisch en kwam bij de verbindingstroepen”, vertelt Evgeniy. “Hij moest voornamelijk telefoonkabels aanleggen achter het front, maar hij leerde ook schieten en doden.” Ten koste van miljoenen doden wisten de Sovjets de nazi’s uiteindelijk te verdrijven; in mei 1945 veroverden ze Berlijn. Opa Vladimir overleefde het en was daarna een stille, traditionele man. Emoties toonde hij nooit en hij was hard voor zichzelf. “Typisch Russisch. Vaak zat hij in zijn stoel voor zich uit te staren; als hij wat glaasjes zelfgestookte wodka op had, kwamen de verhalen. Hij vertelde eens dat hij moest overgeven nadat hij voor het eerst iemand had gedood. Ik luisterde ademloos, maar was te jong om te begrijpen dat hij getraumatiseerd was.”
Robots
De naoorlogse Sovjet-Unie voedde mannen op als een soort robots, vertelt Evgeniy, ook hem. “Op school leerden we dat wij de Tweede Wereldoorlog hadden gewonnen. Over het aandeel dat andere geallieerde landen daarin hadden werd ons niets verteld. Wij waren de sterksten, Stalin en Lenin onze helden. Zij deden nooit iets verkeerd.” Ze lazen boeken over Russische kinderhelden als Pavlik Morozov, die zijn eigen vader aangaf omdat die antirevolutionair zou zijn. Vervolgens werd Pavlik door zijn familie vermoord. “Het leerde ons dat de Partij belangrijker was dan familie. We wilden allemaal Pavlik zijn en onszelf opofferen voor het communisme.” Zoals alle kinderen was ook Evgeniy pionier, een communistische padvinder. “Moest ik opdreunen: ‘Ik Evgeniy Levchenko ga voor mijn land door het vuur.’ We werden gehersenspoeld. Ik wist niet beter en wilde meedoen, anders zou de Partij omvallen en zou het Westen ons verpletteren. Als je kritiek had, konden je ouders hun baan verliezen. Ik was dus altijd op mijn hoede.” Evgeniy groeide op in de Donbas, waar opa Vladimir als metaalarbeider heen was gestuurd. “Mijn vader Victor trouwde met Olga, een Oekraïense. Haar familie had weer een heel ander verhaal. De communisten hadden alles van haar rijke vader afgepakt. Familieleden hadden de hongersnood in 1932 meegemaakt, toen Stalin de mislukte landbouwcollectivisatie afdwong. Miljoenen mensen stierven. Zo werd trauma op trauma gestapeld. Ik had lieve ouders, maar kwam er naarmate ik ouder werd achter dat dingen niet klopten. Mijn opa’s trauma werkte door op mijn vader – ook hij sprak alleen als hij had gedronken – en onbewust ook op mij. Toen ik acht was, wist ik: zo wil ik later niet worden. Stiekem droomde ik ervan het te maken als voetballer. Ik deed er alles aan om dat doel te bereiken.”
Het hele interview leest u in de NCRV-gids van week 16. Bent u geen abonnee, maar wilt u niets meer uit de gids missen? U kunt hier abonnee worden.
Tekst: Bram de Graaf
