Toen taalwetenschapper Penny Patterson in de jaren zeventig gebarentaal aan een gorilla leerde, konden mensen voor het eerst deelgenoot worden van de innerlijke wereld van een dier. Koko ‘spreekt’ zo’n duizend woorden en begrijpt er ongeveer tweeduizend. In de documentaire Koko, the gorilla that talk komen naast Koko ook Penny Patterson en Ron Cohn aan het woord. Cohn filmde het taalexperiment vanaf 1972 tot nu. Nog altijd draait het leven van Patterson en Ron Cohn volledig om Koko. Diverse keren was Koko wereldnieuws en de inmiddels 45-jarige gorilla is een van de belangrijkste ambassadeurs geworden voor haar eigen soort en voor de natuur in het algemeen. Een dier dat bij machte is verlangens en gevoelens te uiten in mensentaal. Daar kun je als mens alleen maar stil van worden.
1971
Op 4 juli wordt in San Francisco Zoo een gorillababy geboren. Ze wordt Hannabi-Ko genoemd, Japans voor ‘vuurwerkkind’. Koko, zoals haar roepnaam luidt, zal inderdaad voor vuurwerk gaan zorgen. Vuurwerk in de harten van veel mensen en vuurwerk in de hoofden van wetenschappers.
1972
Penny Patterson, een 24-jarige studente aan de Stanford Universiteit wil voor haar promotie-onderzoek de taalvaardigheid van gorilla’s onderzoeken. Ze krijgt toestemming om met Koko te werken. De aangepaste gebarentaal – gorilla’s kunnen met hun duim niet hun pink aanraken – leert Koko veel sneller dan verwacht. Ongeveer een teken per maand en ze gaat ook al snel woorden combineren.
1974
De mobile home van Koko wordt verplaatst naar het terrein van Stanford University. Vanaf dit moment zijn Penny en Koko onafscheidelijk. Penny ontwikkelt een soort moederliefde voor Koko die ervoor zorgt dat haar leven helemaal in het teken zal komen te staan van Koko.
1976
De dierentuin eist Koko terug maar Penny en Ron richten de Gorilla Foundation op en kopen Koko voor 12.500 dollar. Gorillaweesje Michael, ook uit San Francisco Zoo, komt erbij en neemt ook deel aan het taalprogramma.
1978
Een artikel in National Geographic Magazine brengt Koko onder de aandacht van een groot publiek. Kort nadat Jane Goodall de wereld liet weten dat niet alleen mensen, maar ook chimpansees gereedschap maken en gebruiken, was hier een vrouw die ook nog eens communiceerde met een gorilla. Een dier dat diepe emoties kon uitdrukken en ook een zelfbewustzijn had. Koko wees naar een spiegel en gaf in gebarentaal aan: dit ben ik. Op het filmfestival van Cannes gaat een negentig minuten durende film over het Koko-project in première: Koko: the gorilla who talks to humans. Het is de eerste van vele films en boeken die zullen volgen.
1979
Penny promoveert met haar proefschrift over taalontwikkeling bij gorilla’s.
1985
Koko kiest een kitten uit als vriendje en noemt het diertje All Ball (voor Koko lijkt ze op een bolletje). Het beeld van de reusachtige gorilla die heel teder een katje knuffelt gaat op de cover van National Geographic Magazine de wereld over en vaagt alle woeste King Kong-beelden uit het collectieve geheugen. Als Penny Koko een paar maanden later moet vertellen dat All Ball is doodgereden en niet meer terugkomt, geeft Koko in gebarentaal ‘slecht’ en ‘verdriet’ aan. Later die dag, als ze alleen is, klinkt haar klaaglijke gekerm over het hele terrein.
1986
De foto van Koko met All Ball wordt door Time Magazine uitgeroepen tot Foto van het jaar 1985.
1991
Koko geeft aan dat ze graag een baby zou willen krijgen. Omdat ze Michael als een broer ziet en incest voor gorilla’s een taboe is, mag Koko via video’s een beschikbare gorilla uitkiezen. Het wordt Ndume. Maar Koko zal uiteindelijk niet met hem paren. Ron wijt dat aan het feit dat Koko in twee werelden leeft en nooit helemaal een ‘echte’ gorilla kan worden.
1991-2016
Koko leert meer dan duizend woorden in gebarentaal en ze verstaat er meer dan tweeduizend. Koko houdt de eerste ‘chatsessie’ op internet en ze krijgt bezoek van sterren als Sting, Peter Gabriel, Isabella Rosselini, Leonardo DiCaprio en Robin Williams. Allemaal ervaren ze de ontmoeting als een van de indrukwekkendste ervaringen uit hun leven. Tal van films, documentaires, boeken en lezingen van Penny Patterson zorgen ervoor dat we eindelijk een beetje doorkrijgen dat wij als mensen de dieren op veel punten onderschatten.
Dit artikel is afkomstig uit NCRV-gids editie 45.
NATUUR OP 2: KOKO THE GORILLA WHO TALKS TO HUMANS, MAANDAG 7 NOVEMBER 16.50 NPO 2, NTR
Tekst: Bea Kastrop, beeld: BBC Pictures
