Fidan Ekiz bezoekt niet-persvrije landen
Er bestaan drie zienswijzen op alles: die van mij, die van jou en die van de waarheid.’ Deze quote van de Italiaanse journaliste Oriana Fallaci inspireerde documentairemaakster Fidan Ekiz al op jonge leeftijd om journaliste te worden. En vorig jaar was het de Italiaanse die Ekiz voor de nieuwe zesdelige serie Pen & het zwaard naar landen als Myanmar en Colombia dreef om te onderzoeken hoe het daar gesteld is met de persvrijheid.
‘Net als Fallaci wilde ik oorlogen verslaan, onrecht opsporen en de verhalen vertellen van mensen die niet worden gehoord. Ik wilde dat mijn werk ertoe deed. Maar in de afgelopen jaren raakte ik deze idealistische instelling kwijt en vergat ik waar journalistiek voor mij oorspronkelijk voor stond. Dus toen regisseur Kees Schaap met het idee voor Pen & het zwaard naar mij toekwam, was ik meteen enthousiast.’
‘Deze serie is wat mij betreft in de eerste plaats een ode aan de journalisten die wij wereldwijd hebben gesproken over de zware strijd die zij voeren op zoek naar de waarheid. Maar tegelijkertijd is het voor mij persoonlijk een innerlijke zoektocht geweest naar de journalist die ik altijd al wilde zijn.’
Waar ben je allemaal geweest voor het programma?
‘We hebben journalisten ontmoet in Myanmar, Colombia, Turkije, Oeganda, Rusland en Hong Kong. Er wordt vaak gedacht dat het de overheid is die journalisten tot zwijgen brengt, maar zo simpel is het niet. Journalisten in Turkije hebben wel te maken met het staatsapparaat van Erdogan, en Poetin weet in Rusland met een kolossale propagandacampagne de kritische pers zo te marginaliseren dat ze er nauwelijks toe doen. Maar in Colombia is de staat juist te zwak om journalisten te beschermen tegen de criminele bendes die hen bedreigen en intimideren’
‘We kwamen er al snel achter dat de persvrijheid overal op een andere manier wordt onderdrukt. Het enige dat overeen komt, is de moed van individuele journalisten die hun eigen veiligheid opofferen en hun leven in gevaar brengen door de waarheid aan het licht te brengen.’
‘In ieder land waar we zijn geweest, heb ik journalisten ontmoet en gevolgd tijdens hun werk. Ik wilde zelf ervaren hoe het is om in een land zonder persvrijheid te werken. Daarnaast wilde ik erachter komen wat de drijfveren zijn van de journalisten daar, hoe ver ze bereid zijn om te gaan voor hun werk en waarom? Het is ongelooflijk hoe moedig de journalisten zijn. Ze inspireerden mij enorm.’
‘Maar er waren ook momenten dat ik heel verdrietig was of mij zelfs schaamde omdat ik na een paar dagen al ziek van heimwee was naar mijn kind. Terwijl mijn collega Ntege in Oeganda maandenlang gescheiden leefde van zijn gezin omdat zij gevaar liepen door zijn journalistieke werk. Waarom doet hij dit zichzelf en zijn familie aan?, dacht ik. Later realiseerde ik mij dat journalisten zoals Ntege juist voor hun gezin iedere dag deze strijd leveren.’
‘Om hen en volgende generaties een beter en veiliger leven te geven in een vrij land.’
Ben je zelf als journalist in gevaarlijke situaties terechtgekomen tijdens het maken van deze serie?
‘Geen levensbedreigende situaties, maar in Colombia had ik wel constant het gevoel dat er gevaar dreigde. In de havenstad Buenaventura zijn drugsbendes en moordenaars de baas en berucht vanwege het levend aan stukken hakken van mensen. En juist zij hielden ons continu in de gaten. Elke dag kon er wel iets gebeuren met de journalisten die wij volgden of onszelf. Na twee dagen zei ik tegen de crew: “Het is alsof de dood overal is.”’
‘Het idee dat mijn collega’s door hun werk daar iedere dag een strijd leveren die letterlijk gaat om leven of dood, spookt nog altijd door mijn hoofd.’
Je bent ook in Turkije geweest, een land waar je eerder zelf als correspondent werkte. Hoe was het nu om daar als journalist te werken?
‘De persvrijheid is sindsdien hard achteruit gehold. Alleen al in de week dat wij er waren, vonden er invallen plaats op twee krantenredacties. Ik sprak een collega bij de grote krant Hurriyet. De angst waarmee hij op zijn eigen werkplek rondliep, vond ik hartverscheurend. We moesten fluisteren, zodat niemand kon horen wat hij vertelde. Hij wist niet eens of hij zijn eigen collega’s kon vertrouwen.’
‘Toch wilde hij zijn verhaal kwijt, want “mensen moeten weten hoe de persvrijheid in Turkije onder vuur ligt.” Op zulke momenten heb ik me afgevraagd of ik de journalisten niet nog meer in de problemen breng, terwijl ik juist hun verhaal wil vertellen om zo te proberen een klein verschil voor ze te maken in de toekomst. Hopelijk zetten de verhalen van deze journalisten aan tot nadenken. Ik ben niet echt van de statements, maar ik zie deze serie als een grote waarschuwing aan de wereldmachten: blijf met je handen van journalisten af!’
