Hogere machten ★★★★
Joost de Vries is een schrijver van de grote greep. Voor hem geen dorps gezinsdrama of protestants jeugdtrauma. Nee, hij beschrijft rustig een periode van meer dan een eeuw (met uitstapjes naar nog langer geleden) en plaatst zijn verhaal op verschillende continenten. Bandoeng in de jaren 30, Londen in de oorlog, Den Haag in de wederopbouw, Egypte in 1960. Kortom: een groots decor. Maar wel met twee hoofdrolspelers die behalve deelnemers aan, ook speelbal zijn van die geschiedenis, de hogere machten. En van de liefde, die andere hogere macht. Zo heb ik de titel tenminste begrepen.
Het begint meteen lekker met de manier waarop hij de indrukken beschrijft van de vijfenhalf jaar oude jongen James Welmoed. Die verhuist met zijn moeder naar Engeland, waar hij een trauma oploopt als zijn hond wordt vertrappeld door de paarden. De Vries’ stijl is snel, trefzeker, indringend. Dat geeft het verhaal een losse touch, je voelt; dit is een schrijver die alles strak in de hand houdt. En ook een die nadrukkelijk zelf aanwezig is, al werkt dat ook afstand in de hand. Dat blijkt uit zinnen als ‘De contouren van een cast tekenen zich af.’ Of, als de ontmoeting van beide geliefden eraan komt: ‘Dit is dan de dag waarop het gebeurt.’
Waarop hoofdrolspeler twee haar entree maakt: Elizabeth van Elzenburg. Een verwend nest, in weelde opgegroeid in Java in een koloniaal gezin. Een achttienjarige met een vaste vrouwelijke bediende, die buiten op haar wacht als ze een feestje heeft. Welmoed is inmiddels ook in Java, inmiddels een getrouwd man. Als hij haar pad kruist is het meteen raak op een zintuiglijke manier. ‘De minuten voelden als uren, horloges stonden stil. Geen seconde dacht Welmoed na over zichzelf, over alle rollen die hij voor zich zag. Ook Elizabeth voelde geen verleden, geen context. Ze waren hier.’ Je denkt als lezer: die zijn voor elkaar bestemd.
Maar dit is geen deel van de Bouquetreeks. De Vries stuurt zijn hoofdpersonen verschillende kanten op, in grillige levens. Elizabeth gaat studeren in Engeland, trouwt met een getroebleerde kunstschilder, krijgt twee kinderen, en dan zitten we al midden in de Tweede Wereldoorlog. We vliegen door de decennia. Welmoed komt in de kringen van Montgomery en prins Bernard terecht, die hij heel geestig de roverhoofdman noemt.
Af en toe ontmoeten ze elkaar, heftig, intens, en dan gaan hun levens weer door, al raken die elkaar wel: bijvoorbeeld wanneer Welmoed gevraagd wordt een lijst op te stellen van Nederlandssprekende mannen die kunnen tolken bij operatie Market Garden: een mooi Bijbels motief: Koning David die de echtgenoot van zijn aanbeden Bathseba de strijd in stuurt? Twintig jaar later zal hij in Egypte de zoon van Elizabeth uit de handen van het regime weten te redden.
Het blijft enigszins raadselachtig wat Welmoed en Elizabeth nou in elkaar zien, en als je het optelt, worden niet eens zoveel pagina’s aan hun samenzijn gewijd. Maar je hoeft ook niet alles te duiden. Het is al mooi genoeg zo, deze wervelende en erudiete roman, die soms ook nog ontroert.
Uitgeverij Prometheus 304 blz. € 24,99 (e-boek € 9,99)
