Lichter dan ik ****
Over de koloniale geschiedenis in Indonesië is veel geschreven, en vaak prachtig hoor. Couperus, Hella Haase, noem maar op. Maar altijd vanuit de blanke, de toenmalige kolonisator. Verhalen vanuit de Indische bevolking zijn er amper en al helemaal niet van vrouwen, die immers ongeletterd waren. Om een van die vrouwen toch een stem te geven heeft Dido Michielsen een klassieke truc toegepast: zij laat het verhaal van de Javaanse Isah optekenen door een vrouw die wél kan lezen en schrijven, Tjanting. Die is ook Javaans, maar getrouwd met een verlichte Nederlander. Ze heeft geluk.
Eerst maar eens wat basis info: Nederlandse militairen of ambtenaren lieten in de negentiende eeuw bijna nooit een vrouw overkomen uit Nederland. Ze leefden samen met een plaatselijke vrouw, een njai. Die bestierde het huishouden, sliep met hem, en kreeg zijn kinderen. Maar als de man terugging naar Nederland, of met een Hollandse trouwde, werd de njai met haar kinderen teruggestuurd naar de kampong, waar die lichtere kinderen dan met de nek werden aangekeken. Soms erkende de man de kinderen en werden ze meegenomen naar Nederland. Dan had de njai niks in te brengen: ze was haar kinderen kwijt. En héél soms trouwde hij met zijn njai, zoals in het geval van Tjanting.
Dido Michielsen liet zich voor dit boek inspireren door het leven van haar betovergrootmoeder, maar het staat voor het verhaal van vele vrouwen en moeders die naamloos in de geschiedenis zijn verdwenen, allemaal lege plekken in even zovele stambomen. Echt een boek voor de kerstvakantie nog heel leerzaam ook.
Isah wordt geboren in 1850 en groeit op in een Javaans paleis, een kraton, waar haar moeder kleding maakt en stoffen verft. De gedragscodes aan het hof zijn strikt. Als haar vriendinnetje Karsinah Isahs aapje opeist, krijgt zij dat: Karsinah is een prinses en staat dus hoger in rangorde. ‘Een dun, onzichtbaar web van rangen en standen liep door alles heen.’
Als Karsinah wordt uitgehuwelijkt aan een man die al zeven vrouwen en dertig kinderen heeft, weet Isah het zeker: dit gaat mij niet gebeuren. Ze papt aan met een Hollandse militair die ze op de bruiloft heeft ontmoet en wordt zijn njai. Gey is geen beroerde kerel, hij is aardig verindischt, al eet hij het liefst biefstuk met aardappelen en sla, en als Isah zwanger raakt, reageert hij relaxed. Isah hoopt stilletjes op een huwelijk, maar dat is een misrekening. Gey vertrekt doodleuk naar Holland om zich te verloven met een blond tutje. Een bevriend stel adopteert haar twee dochters. Wil zij misschien als baboe, als kindermeid in dienst? Maar dan mag ze niet laten merken dat ze hun moeder is… Hartverscheurend niet? Hoe het verder gaat moet u zelf maar lezen, en dat is geen straf want Michielse weet de wereld van Isah wonderwel te beschrijven, er moet een enorme research aan vooraf zijn gegaan. Haar stijl is soepel, ze maakt weinig gebruik van metaforen, maar het verhaal is, zoals Adriaan van Dis het zegt ‘spannend en dondersgoed geschreven’.
Uitgeverij Hollands Diep 268 blz. paperback €21,99, e-book €4,99
