Zing voor me morgen ****
Deniz Kuypers verraste met zijn vorige roman De atlas van overal, waarin hij op zoek ging naar de wortels van zijn Turkse vader. Het haalde de shortlist van de Libris. Een onvervalste Vatersuche noemde ik het. Omdat Deniz weinig contact met hem had gehad, deels door de taalbarrière, had hij diens leven gedeeltelijk zelf ingevuld. Getrouwd met Deniz’ moeder was hij nooit, omdat hij er al een heel gezin in Turkije op nahield. Waarom bleef ze bij hem? Vanaf het begin mishandelde hij haar en zelfs later verwekte hij nog een kind bij zijn Turkse vrouw.
Kuypers gaat nu op zoek naar de matriarchale lijn, en ontdekt een fascinerend patroon. Ook zijn oma Nel en zijn overgrootmoeder Levinia kregen een kind van een man die al een gezin had. Brachten die vrouwen iets op elkaar over? Was het pech? Deniz, zoals de hoofdpersoon van deze roman heet, wil het allemaal weten, maar bij zijn moeder kan hij niet terecht. Die houdt alle vragen af. Ze vindt het vreselijk dat haar zoon zo in het verleden zit te poeren. Het boek begint met een bericht van haar: ‘Ik las een recensie in de krant van jouw boek over pa en schrok me rot. Wat een vuile was gooi je naar buiten zeg.’
Even later geeft ze toe dat er dingen misgegaan zijn, die meteen licht werpen op de familieomstandigheden: ’Omdat ik geen vader had, wilde ik je zus en jou niet ook zonder vader op laten groeien. Noem het een psychisch mankement dat ik heb overgehouden aan mijn jeugd’.
Deniz gaat zelf op zoek, hij snort nog levende familieleden op, doet onderzoek in archieven en bezoekt plaatsen waar de levens van zijn voormoeders zich hebben afgespeeld. Waar nodig, fantaseert hij. Bijvoorbeeld over hoe zijn overgrootmoeder zich gevoeld moet hebben nadat ze bastaardzoon Jan had gebaard in een Amsterdams weeshuis, de steken in haar borst, het gehuil van de andere moeders, de eenzaamheid, de schaamte. (Gelukkig vindt ze later een echtgenoot met wie ze Jan jaren later ophaalt en met wie ze een groot gezin sticht, onder wie Nel, Deniz’ grootmoeder).
Ook Nels portret is ontroerend: haar grote liefde Jaap sneuvelt in de Tweede Wereldoorlog, maar ze blijft hem in gedachten trouw. Dat ze zich laat verkrachten door een getrouwde fietsenmaker levert haar een ongewenst kind op, inderdaad, de moeder van de schrijver. Telkens weer conformeren de vrouwen zich aan mannen, laten ze dingen tegen hun zin gebeuren. Toch zijn het krachtige karakters. En ja, die onderdrukte woede geef je door.
Kuypers wil zijn ouders leren kennen om meer van zichzelf te begrijpen. Ondertussen vraagt hij zich af of hij met zíj́n versie van het verhaal zijn familie weg recht doet. Mooi is het slot waarin hij zijn moeder toevallig tegenkomt bij een afhaalturk in zijn geboortestad, waar hij een spreekbeurt geeft. Of heeft hij deze scène ook bedacht?
Ondanks alle misverstanden voel je ook veel liefde die niet geuit kan worden. Zing voor me morgen heeft niet voor niks een cover waar ik de kleine Deniz herkende met zijn moeder.
Atlas Contact 266 blz. € 22,99 (e-book € 13,99)
